Zatrucia grzybami

W Polsce dochodzi do zatruć pokarmowych, nie tylko na skutek zjedzenia typowych grzybów trujących, takich jak np. muchomor sromotnikowy

Zaburzenia jelitowo-żołądkowe wywołują także grzyby jadalne. Stąd dane statystyczne odnośnie zatruć grzybami w Polsce nie są w pełni wiarygodne.

Do najbardziej trujących grzybów, których zjedzenie często ma skutek śmiertelny, należą gatunki zawierające w składzie amatoksyny.

Silnie trujące amatoksyny

Amatoksyny to grupa silnie trujących związków organicznych występujących w dużym stężeniu (od 0,2 do 0,4 mg/g świeżego grzyba) m.in. w muchomorze sromotnikowym (Amanita phalloides). Amatoksyny uszkadzają: wątrobę, nerki, śledzionę, serce oraz układ nerwowy. Związki te mają tak silne oddziaływanie, że nie niszczy ich ani wysoka temperatura (np. gotowanie), ani nie rozkładają enzymy trawienne. Zjedzenie grzybów zawierających te substancje jest przyczyną ciężkich zatruć, które często kończą się śmiercią.

Do występujących w Polsce grzybów zawierających amatoksyny należą:

• muchomor sromotnikowy,
• muchomor wiosenny,
• muchomor jadowity,
• czubajeczka winno brązowa,
• czubajeczka cielista,
• hełmówka jadowita,
• hełmówka jesienna.

Muchomor sromotnikowy

Muchomor sromotnikowy jest jednym z najgroźniejszych trujących grzybów na świecie. Jego zjedzenie jest przyczyną około 90% wszystkich zgonów spowodowanych zatruciem grzybami.

Same amatoksyny nie wchłaniają się do przewodu pokarmowego, ale muchomor zawiera inne trujące związki, które są dobrze absorbowane, wywołując ciężkie, często śmiertelne, uszkodzenie narządów miąższowych, przede wszystkim zaś wątroby i nerek. Za zatrucia odpowiadają alkaloidy – fallotoksyny – obecne w trzonach tych grzybów.

Dawka śmiertelna amatoksyn wynosi od 0,1 do 0,3 mg na kilogram masy ciała – 40 g grzyba zawiera od 5 do 15 mg amanityny alfa. Już 1/3 część owocnika może być śmiertelna dla osoby o wadze 70 kg.  

Przebieg zatrucia obejmuje 4 fazy:

1. Okres bezobjawowy może trwać 8–16 godzin po spożyciu grzyba.
2. Po kilkunastu godzinach pojawiają się objawy zatrucia: nudności, wymioty, bardzo silny, kurczowy ból brzucha, biegunka prowadząca do odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych zagrażających życiu.
3. Okres utajenia występuje u kilkunastu procent chorych – w 2–3 dobie pojawia się przejściowa poprawa samopoczucia.
4. Doby 3–5 od spożycia grzybów to okres rozwijania się uszkodzenia narządów, takich jak: niewydolność nerek i poważne uszkodzenie wątroby, co może w następstwie doprowadzić do śmierci.

Zatrucie może być bardzo poważne i w takim przypadku zdarza się, że ciężka niewydolność wątroby występuje wcześniej – w pierwszej dobie po zatruciu.

Rozpoznanie

• Wywiad: chory przyznaje się do zjedzenia grzybów z blaszkami, które zbierał samodzielnie albo kupił.
• Objawy zatrucia pokarmowego występują także wśród osób jedzących tę samą potrawę z grzybów.
• Długi okres bezobjawowy (8–16 godzin od spożycia).
• Wykluczenie innych przyczyn objawów.

Diagnostyka

• Badanie mykologiczne płynów ustrojowych.
• Badania laboratoryjne:

1. oznaczenie amanityny w moczu; toksyna utrzymuje się nawet przez 35 godzin od spożycia grzyba,
2. AST, ALT,
3. bilirubina, amoniak, kreatynina, gazometria.

Leczenie

Największe powodzenie wyleczenia ma podanie leku w bardzo wczesnej fazie zatrucia – do 2 godzin.

• Płukanie żołądka jest skuteczne, jeśli zostanie przeprowadzone w ciągu pierwszej godziny od spożycia. Niestety, często pacjenci nie podejrzewają zatrucia, ponieważ pierwszy okres przebiega bezobjawowo. Płukanie żołądka w drugim etapie zatrucia jest bezcelowe.
• Odtrutki:

1. sylibinina (sylimaryna występująca w ostropeście plamistym) – hamuje przedostawanie się toksyny do narządów,
2. N-acetylocysteina,
3. penicylina G.

• Hemodializa.
• Wyrównanie zaburzeń wodno-elektrolitowych.
• Przeszczep wątroby.

Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus)

Zawarta w nim substancja o nazwie orelanina uszkadza komórki cewek nerkowych. Dawka toksyczna to 100–200 g świeżych grzybów.

Rozpoznanie i objawy

Pierwsze widoczne objawy, do których należy niewydolność nerek, występują po kilkudniowym okresie utajenia:

• tępy ból w okolicach lędźwiowo-krzyżowej,
• nudności,
• biegunka,
• osłabienie,
• ból mięśni,
• zawroty głowy,
• suchość w jamie ustnej,
• wzmożone pragnienie.

Po upływie 7–14 dni występuje ostre cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek.

Leczenie

• Płukanie żołądka i podawanie węgla aktywowanego przed upływem 6 godzin od spożycia grzybów.
• Odtrutka – brak.
• Wyrównanie zaburzeń wodno-elektrolitowych.

Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta)

Zawiera toksynę o nazwie gyromitryna, która wpływa toksycznie na układ nerwowy i pokarmowy. Co ciekawe, proces gotowania zmniejsza skalę działania trucizny, a suszenie całkowicie ją eliminuje. Dawka toksyczna gyromitryny wynosi 10–50 mg na kilogram masy ciała.

Objawy

Nudności, wymioty, ból i wzdęcie brzucha, odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe, drgawki, śpiączka, zaburzenia koordynacji ruchowej, powiększenie wątroby.

Leczenie

• Płukanie żołądka wraz z podaniem węgla aktywowanego przed upływem godziny od spożycia grzybów.
• Odtrutka – witamina B6.
• Wyrównanie zaburzeń wodno-elektrolitowych.

Agata Majcher

Źródło:
Kołaciński Z., Klimaszyk D., Szajewski J., Zatrucia substancjami pochodzenia biologicznego [w:] „Medycyna praktyczna”, Warszawa 2018.