Wolne rodniki – przyjaciele czy wrogowie?

Termin „przeciwutleniacze” stał się popularny w latach 90. XX wieku, kiedy naukowcy wysunęli hipotezę o roli uszkodzeń wolnorodnikowych we wczesnych stadiach miażdżycy, a także roli utleniania w rozwoju chorób przewlekłych.

Jak wiadomo, proces starzenia w dużej mierze powodowany jest działaniem wolnych rodników.

Wolne rodniki to – w prostych słowach – atomy lub cząsteczki, które prowokując procesy utleniania, atakują komórki ciała. „Dotknięta” komórka sama stając się wolnym rodnikiem, stymuluje reakcję utleniania do sąsiednich komórek lub ulega zniszczeniu.

Dopóki nasz organizm jest w stanie kontrolować poziom i rozprzestrzenianie się wolnych rodników, pozostajemy młodzi i zdrowi.

Wiele substancji może mieć działanie przeciwutleniające: niektóre są wytwarzane w organizmie, np. enzymy, inne dostają się do organizmu człowieka wraz z: pożywieniem, lekami lub suplementami diety. Nieenzymatyczne antyoksydanty mogą mieć pochodzenie syntetyczne – leki, suplementy, np. witaminy: A, E, B2, B6, kwas askorbinowy; cynk, selen, miedź itd., i naturalne, pozyskiwane z pożywienia. Najbardziej popularne wśród nich to: witamina C, witamina E, ß-karoten (prowitamina A), a także polifenole, w tym: flawonoidy (często występujące w warzywach), garbniki (w kakao, kawie, herbacie), antocyjany (czerwone i fioletowe warzywa oraz owoce).

Wyraz „antyoksydanty“ u wielu wywołuje euforię i zachwyt, ponieważ panuje przekonanie, że to cudowne środki, które gwarantują wieczną młodość i zdrowie. Stąd ciągłe próby zaciekłej walki z wolnymi rodnikami wzmożonymi dawkami antyoksydantów w postaci syntetycznej. Jednak należy zdawać sobie sprawę z tego, że prawie 90 proc. suplementów na rynku to produkty otrzymywane za pomocą obróbki chemicznej, nawet jeśli ich źródło stanowi produkt naturalny.

Czy wolne rodniki to zło konieczne?

Wydaje się, że niewiele osób w pełni rozumie specyfikę działania tych substancji i nie zastanawia się nad tym, że jeśli w organizmie powstają wolne rodniki, to może jednak nie jest to „wypadek przy pracy” organizmu.

Powszechnie panuje opinia, że wolne rodniki to zło konieczne, jednak są badania naukowe, które udowadniają ich ważną rolę biologiczną. Opiszę krótko kilka z ich istotnych funkcji.

Amerykańscy naukowcy badali wpływ wolnych rodników na organizm ssaków. Przeciwnie do tego, co twierdzi teoria starzenia się pod wpływem wolnych rodników, podwyższone poziomy tych cząstek nie przyspieszyły starzenia się myszy laboratoryjnych, a wręcz przeciwnie – u młodych osobników okazały się niezwykle przydatne. Naukowcy z Buck Gerontological Institute odkryli, że wolne rodniki, powodując uszkodzenia w mitochondriach komórek nabłonkowych, prowokują je do szybszych podziałów, w wyniku czego rany, skaleczenia i inne uszkodzenia skóry szybciej się goją. Okazuje się więc, że wolne rodniki przyczyniają się do poprawy zdrowia skóry. Istnieją również badania, które udowadniają, że wolne rodniki mogą stymulować apoptozę, czyli pożądany proces obumierania uszkodzonych komórek. Inne badania przeprowadzone przez kanadyjskich naukowców wykazały, że wolne rodniki w rozsądnej ilości są potrzebne naszemu organizmowi, a szczególnie układowi odpornościowemu. Dzieje się tak, np. kiedy makrofag (biała krwinka należąca do systemu odpornościowego) napotka chorobotwórczego wirusa, pochłania go i niszczy, uruchamiając w swoim wnętrzu produkcję wolnych rodników.

Oksydanty versus rodniki

Badacze, którzy pracowali nad wolnymi rodnikami, ostrzegają przed niebezpieczeństwem przyjmowania wzmożonych dawek antyoksydantów, ponieważ hamują one działanie wolnych rodników, uniemożliwiając wykonywanie im wielu ich funkcji biologicznych, m.in. spowalniania procesów starzenia. Oprócz tego przyjmowanie dużej ilości przeciwutleniaczy, szczególnie w postaci suplementów diety, może hamować zdolność organizmu do wykorzystywania jego własnych przeciwutleniaczy, co z kolei może wywołać niepożądane skutki uboczne.

Skutki uboczne przyjmowania nadmiaru antyoksydantów (przeciwutleniaczy):

• Zwiększona pobudliwość.
• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
• Zawroty i bóle głowy,
• Nudności, wymioty.
• Zaburzenia rytmu serca.
• Reakcje alergiczne.
• Zaburzenia trybu i jakości snu.

Przyczyny powstawania w organizmie nadmiaru wolnych rodników

Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że największa liczba wolnych rodników powstaje pod wpływem: negatywnych emocji, długotrwałego stresu, a także zanieczyszczonego powietrza, złej jakości wody, małej ilości snu, spożywania niezdrowych pokarmów (grillowanych, smażonych, wędzonych), dużej ilości używek: alkoholu, papierosów itd.

Co to jednostka ORAC?

Jednostka ORAC to jednostka określająca zdolność pochłaniania reaktywnych form tlenu (rodników tlenu) przez przeciwutleniacze. Metodą pomiaru pojemności antyutleniającej jest metoda ORAC-FL wykorzystująca fluoresceinę w roli sondy fluorescencyjnej, opracowana w amerykańskich laboratoriach przez naukowców z Narodowego Instytutu Zdrowia i Starzenia się (NIH) do pomiaru zdolności przeciwutleniających różnych produktów spożywczych. Ogólnie uważa się, że żywność z wyższymi wynikami ORAC ma większą zdolność antyoksydacyjną i skutecznie neutralizuje wolne rodniki.

Naukowcy i badacze przeprowadzili badanie żywności i innych substancji, które mają zdolność pochłaniania wolnych rodników. Opracowano skalę, według której każdemu produktowi przypisano określoną liczbę punktów ORAC (zdolność do absorbowania wolnych rodników). Im więcej ORAC zyskuje dana substancja, tym skuteczniej niszczy wolne rodniki i tym bardziej jest w stanie spowolnić proces starzenia oraz przebieg chorób. Badacze w obszarze ORAC i antyoksydantów twierdzą, że organizm może efektywnie wykorzystać 3000–5000 jednostek antyoksydantów na dobę (ORAC), które znajdują się w naturalnych produktach. Jest to znacznie więcej, niż można by było dostarczyć z syntetycznych suplementów, przyjmując nawet ich megadawki i w odróżnieniu od nich, antyoksydanty z naturalnych produktów są efektywnie wykorzystywane w organizmie w reakcjach metabolicznych.

Oprócz tego przyjmowanie dużych dawek suplementów, których metabolity po spożyciu wydalane są głównie przez nerki, powoduje ich obciążenie.
Aby mieć dostateczny wpływ na zdolność antyoksydacyjną osocza i tkanek, dzienne spożycie 3000–5000 jednostek ORAC jest wystarczające. Każda większa liczba antyoksydantów jest prawdopodobnie zbędna, ponieważ zdolność antyoksydacyjna krwi podlega ścisłej regulacji i w związku z tym istnieje górna granica korzyści, które można uzyskać z przyjmowania przeciwutleniaczy. Dlatego powtórzę, że dla prawidłowego funkcjonowania organizmu wystarczające jest spożycie 3000–5000 jednostek ORAC na dzień. Warto wiedzieć, że liczba ORAC nie przesądza o wartości odżywczej produktu, a jedynie wskazuje na zawartość antyoksydantów (przeciwutleniaczy).

Mam nadzieję, że po przeczytaniu artykułu Szanowny Czytelnik zrozumie, że w Naturze nie ma przypadków i jeśli są w niej antyoksydanty, muszą być i wolne rodniki. Najważniejsze, żeby zachować umiar w przyjmowaniu syntetycznych antyoksydantów, a spożywać więcej naturalnych i prowadzić przy tym taki tryb życia, aby wolnych rodników w organizmie powstawało jak najmniej.  

Sześć produktów o wysokiej wartości ORAC na 100 g produktu:

•    goździki mielone – 314 446,
•    otręby surowe – 312 400,
•    cynamon mielony – 267 536,
•    oregano suszone – 200 129,
•    kurkuma mielona – 159 277,
•    kakao proszek – 80 933.

Wartości ORAC niektórych popularnych produktów spożywczych na 100 g produktu:

Zioła: tymianek świeży (27 426), majeranek świeży (27 297), oregano świeże (13 970), mięta świeża (13 978), bazylia świeża (4805).

Owoce: jagody aronii świeże (15 820), mandarynka świeża (14 697), żurawina surowa (9584), śliwki świeże (6259), jeżyny świeże (5349), maliny surowe (4882), jabłka surowe (w zależności od odmiany 3082–5900), figi surowe (3383), wiśnie surowe (3365), agrest surowy (3277), brzoskwinie suszone (4222), morele suszone (3234), rodzynki suszone (4188).

Orzechy: orzechy włoskie (13 541), orzechy laskowe (9645), pistacje surowe (7983), migdały (4454), orzeszki ziemne (3166).

Napoje: herbata zielona (1772), herbata biała (1742), herbata czarna (1328), herbata miętowa (409).

Link do listy wartości ORAC dla szeregu artykułów spożywczych przygotowanej przez Departament Rolnictwa USA

https://www.phytochemicals.info/list-orac-values.php

Mieszanka mielonego goździka z miodem – doskonałe źródło antyoksydantów o wysokim wskaźniku ORAC

Wspiera odporność, ma działanie: przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, jest skuteczna na przeziębienia.

Przygotowanie:

Należy dobrze wymieszać 1 łyżeczkę mielonego goździka z 1 łyżką miodu.  

Sposób spożycia:

Wziąć na czubek łyżeczki niewielką ilość mieszanki do ust i powoli gryźć. Mieszankę należy spożywać w małych ilościach, aby dobrze wchłonęła się przez błonę śluzową jamy ustnej, najlepiej stosować 1 lub 2 razy dziennie między posiłkami.

Stosowanie:

Przez 14 dni, 10 dni przerwy, ponownie przez 14 dni.
Później przyjmować w miarę potrzeby – najlepiej 2 razy w tygodniu.

Przechowywanie:

Przechowywać w ciemnym miejscu, w temperaturze pokojowej, można też w lodówce.

prof. Michał Tombak
Sylwia Kiestrzyn