Witamina B12 – przemilczana podstawa zdrowia

Witamina B12 (kobalamina) została uzyskana w czystej postaci w latach 1947–48 przez: Rickesa, Brinka, Koniuszego, Wooda, Folkersa i dr. E. Lestera Smitha. Otrzymana substancja była czerwona, miała postać krystaliczną i była rozpuszczalna w wodzie. Wykazywała silne właściwości przeciwanemiczne wobec niedokrwistości Addisona-Biermera (niedokrwistość złośliwa).

Do lat 40. XX wieku choroba Addisona-Biermera była leczona organopreparatami z wątroby. G.R. Minot i W.P. Murphy w 1926 r. po raz pierwszy zastosowali wątrobę w leczeniu anemii i uzyskali pozytywne wyniki. Od tego czasu wątroba była nieustannie badana, a firmy farmaceutyczne wprowadzały coraz lepsze preparaty zawierające wyciągi i frakcje wątrobowe. Surową wątrobę podawano również doustnie, po zmieleniu, w dawce 120–240 g – najczęściej cielęcą i wieprzową. W.B. Castle odkrył, że chorzy na anemię złośliwą nieprawidłowo absorbują substancję przeciwanemiczną. Stwierdził, że w błonie przewodu pokarmowego istnieje czynnik wewnętrzny umożliwiający wchłanianie witaminy B12. Ten czynnik wewnętrzny nazwano potem „czynnikiem Castle’a”. Obecnie coraz częściej wspomniany czynnik określany jest skrótem IF (Intrinsic Factor). Jest on wydzielany przez komórki okładzinowe dna i trzonu żołądka. Ma budowę glikoproteiny o m.cz. 44 000. Kompleks IF + wit. B12 w obecności jonów wapnia i przy pH obojętnym (jelito cienkie) wiąże się z receptorami zlokalizowanymi na komórkach nabłonka jelita krętego i dostaje do wnętrza komórki, po czym kompleks ulega rozpadowi. Witamina B12 przenika do krwi, gdzie jest wiązana przez białka transportowe – transkobalaminy I, II, III. Rezerwy tkankowe wynoszą ok. 5 mg, z tego w wątrobie jest ok. 2–3 mg.

Strukturę chemiczną witaminy B12 poznano natomiast dopiero w 1955 r. (D. Hodgkin). Początkowo uzyskiwano ją z wątroby (1 tona świeżej wątroby wołowej dawała 28 mg czystej cyjanokobalaminy). Potem otrzymywano wit. B12 z cieczy pofermentacyjnej i odpadowej grzybni Streptomyces griseus. Obecnie najczęściej wykorzystywane są bakterie propionowe: Propionibacterium shermanii i P. freudenreichii, a także bakterie metanowe Methanosarcina barkeri (ok. 40 mg witaminy B12 w 1 l podłoża).

Witamina B12 jest niezbędna do:

– syntezy kwasów nukleinowych,
– wytwarzania krwinek czerwonych,
– konwersji sprzężonej homocysteiny do metioniny,
– konwersji metylotetrahydrofolianu do tetrahydrofolianu,
– prawidłowego przebiegu miogenezy (wzrostu i rozwoju mięśni),
– wytwarzania przeciwciał.

Przy niedoborze witaminy B12 występują: niedobór metioniny i tetrahydrofolianu THF (zaburzenia przemiany kwasu foliowego), upośledzenie syntezy DNA, niedokrwistość, bóle nerwów, zaniki nerwów, niedowłady, stłuszczenie i marskość wątroby, serca i nerek, miażdżyca, zanik mięśni, osłabienie pamięci, spadek odporności na infekcje, zanikowe zapalenie języka, zapalenie błony śluzowej żołądka z brakiem HCl, upośledzone wydzielanie enzymów, zespół zmian zwyrodnieniowych rdzenia kręgowego, upośledzenie czucia powierzchniowego i głębokiego, ataksja, wypadanie włosów.

Wskazaniami do jej stosowania są: niedokrwistość złośliwa (megaloblastyczna), zwyrodnienie rdzenia kręgowego, rwa kulszowa (ischias), lumbago, kręcz szyi, nerwobóle w obrębie stawu barkowego, niedobory odpornościowe (najlepiej skojarzyć z preparatami FIBS, Biostymina), stwardnienie rozsiane, zaniki nerwów i mięśni, leukopenia, trombocytopenia, Sprue [schorzenie przewodu pokarmowego prowadzące do zaburzeń wchłaniania substancji odżywczych – przyp. red.], zespół jelita drażliwego, przewlekłe nieżyty żołądka i jelit, nikotynizm, zatrucia cyjankami (podawać wówczas hydroksykobalaminę o działaniu odtruwającym), dieta wyłącznie roślinna, ogólne osłabienie i wyczerpanie fizyczne.

Witamina B12 – źródła

Do pokarmów bogatych w witaminę B12 należą: wątroba, nerki, serce, mięso, przetwory mleczne, jaja, ryby, bezkręgowce morskie, grzyby (w tym drożdże). W roślinach występuje bardzo niski poziom witaminy B12, który jest niewystarczający dla człowieka, natomiast zapotrzebowanie dzienne na witaminę B12 wynosi 5 ug (mikrogramów), choć niektóre źródła podają 1–2 ug.

Istnieją na rynku preparaty doustne witaminy B12 (5–10 ug) zawierające jednocześnie czynnik Castle’a pochodzenia zwierzęcego. Początkowo są one efektywne, jednak po pewnym czasie organizm człowieka zaczyna wytwarzać przeciwciała przeciwko temu czynnikowi, przez co w ciągu 21 dni stają się mało wartościowe.

Pozajelitowo podaje się najczęściej dawki 100 i 1000 ug w postaci cyjanokobalaminy. Hydroksykobalamina w mniejszym stopniu jest wydalana z moczem, dlatego ta forma chemiczna jest podawana w mniejszych dawkach. Chorzy cierpiący na nerwobóle, choroby zanikowe nerwów i mięśni powinni dostawać dawki 1000 ug dziennie przez 10 dni, potem 100 ug 1 raz w miesiącu profilaktycznie (12 miesięcy). W przypadku niedokrwistości megaloblastycznej podawana jest dawka 100 lub 1000 ug przez 10–14 dni, potem 100 ug raz w miesiącu do końca życia.

Witaminę B12 należy zawsze podawać łącznie z kwasem foliowym (Acidum folicum – doustnie początkowo 20 mg dziennie, przez kilkanaście dni, potem 5–10 mg dziennie 3 miesiące, następnie 5 mg przez wiele miesięcy lub lat, szczególnie gdy występuje niedokrwistość megaloblastyczna). Samo podawanie witaminy B12 lub samego kwasu foliowego jest błędem, np. zażywanie wysokich dawek Acidum folicum powoduje zwiększenie niedoboru witaminy B12 i nasilenie objawów niedokrwistości oraz objawów neurologicznych.

Człowiek musi otrzymywać gotową witaminę B12 z pokarmem. Witamina B12 wchłaniana jest w jelicie cienkim. Pomimo że witamina B12 jest syntetyzowana przez drobnoustroje jelita grubego, to i tak ta witamina nie jest absorbowana w okrężnicy, o czym wiedziano już w latach 40. XX wieku. Bzdurą więc jest mniemanie, że symbiotyczna mikroflora jelita grubego dostarcza nam witaminę B12. Owszem dostarcza, ale ta jest wydalana z kałem, co można stwierdzić, wykonując analizy chemiczne.

Należy też podkreślić, że witamina B12 bardzo słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, nawet u osób z prawidłowym wydzielaniem czynnika Castle’a. Dlatego jeśli ma zadziałać leczniczo, podawana jest zawsze w postaci roztworów domięśniowych lub głęboko podskórnych. Po podaniu doustnym w dawce 1 mg dziennie witamina B12 jest wchłaniana na drodze dyfuzji biernej w ok. 1 proc.!

Ostatnio zakupiłem suplement diety – witaminę B12, której 1 tabletka zawiera 370 mg drożdży piwnych, w tym 5 ug witaminy B12. Zatem teoretycznie pokrywa zapotrzebowanie dzienne na cyjanokobalaminę (500 proc.). Przy dłuższym zażywaniu stwierdzam, że preparat jest dobrze tolerowany. Zażywam po 2 tabletki, choć producent zaleca po 1 tabl. dziennie po posiłku. Preparat jest przeznaczony dla wegetarian, którym zagraża niedobór witaminy B12. Proponuję wyższe dawki od przewidzianych, aby dziennie dostarczać ok. 10 ug kobalaminy w postaci suplementu (2 tabletki). Jednocześnie przyjmować kwas foliowy.

dr Henryk Różański