Toksoplazmoza a ciąża – co każda przyszła mama powinna wiedzieć

Toksoplazmoza to zakaźna choroba pasożytnicza wywołana przez pierwotniaka o nazwie Toxoplasma gondii – szeroko rozpowszechnionego w środowisku naturalnym.

Toksoplazmoza może stanowić poważne zagrożenie dla przyszłych mam i ich nowo narodzonych dzieci. Zakażenie Toxoplasma gondii może wystąpić w wyniku spożycia skażonej żywności lub w wyniku kontaktu z zakażonymi zwierzętami (szczególnie z kotami).

Nieleczona choroba może prowadzić do poważnych powikłań, w tym do uszkodzenia mózgu, wad rozwojowych czy śmierci płodu. Jednak dzięki odpowiedniej opiece medycznej przyszłe matki zarażone toksoplazmozą mają spore szanse na uniknięcie niebezpieczeństwa, szczęśliwie witając zdrowego potomka. Kluczem do sukcesu jest właściwa diagnoza i odpowiednie leczenie.

Toksoplazmoza – jak dochodzi do zarażenia

Za rozwój toksoplazmozy odpowiada oocysta pasożyta Toxoplasma gondii (oocysta to stadium rozwojowe pasożyta, obecnego w kale wydalonym przez nosiciela). Oocysty produkowane są w jelicie cienkim kota – jednego z bardziej popularnych naturalnych nosicieli Toxoplasma gondii. Po wydaleniu z kałem kota oocysta może przetrwać w glebie, w wodzie i w środowisku zewnętrznym przez wiele miesięcy, a nawet lat.

Oocysta ma kulistą strukturę o średnicy ok. 7–10 µm, w skład której wchodzi sporozoit, czyli forma pasożyta zdolna do zainfekowania organizmu żywiciela. Oocysty mogą być zaraźliwe dla człowieka, jeśli zostaną połknięte poprzez spożycie skażonej wody lub żywności, takiej jak: zanieczyszczone owoce, warzywa lub surowe/niedogotowane mięso zakażonego zwierzęcia.

U większości zdrowych osób toksoplazmoza nie daje żadnych objawów lub powoduje jedynie lekkie objawy grypopodobne. Jednak u osób z osłabionym układem odpornościowym, takich jak pacjenci z AIDS, toksoplazmoza może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Szczególnie niebezpieczna jest toksoplazmoza w czasie ciąży, ponieważ istnieje ryzyko przeniesienia zarażenia na płód, co może wiązać się bardzo poważnymi konsekwencjami.

Toksoplazmoza nabyta

Toksoplazmoza nabyta występuje u osób, które w trakcie swojego życia po raz pierwszy zostały zainfekowane Toxoplasma gondii. Toksoplazmoza nabyta zwykle przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi objawami (podobnymi do objawów grypy) typu: gorączka, bóle mięśni i stawów, bóle głowy czy osłabienie. W niektórych przypadkach mogą wystąpić: powiększone węzły chłonne, bóle gardła, kaszel, katar, bóle brzucha, wymioty. Objawy te mogą wskazywać na wiele innych chorób, co oczywiście utrudnia postawienie właściwej diagnozy.

Toksoplazmoza nabyta jest zwykle łagodną, samoograniczającą się chorobą, która nie wymaga leczenia i samoistnie ustępuje w ciągu kilku tygodni. Jednakże, jeśli osoba zakażona ma obniżoną odporność, np. w przypadku zakażenia wirusem HIV lub jest po przeszczepie narządu, toksoplazmoza nabyta może przebiegać ciężej i wymagać leczenia farmakologicznego.

Ciekawostka

Gdy myślę o toksoplazmozie, zawsze przypomina mi się wątek z filmu 1996 r., pt. Trainspotting. Jest to historia grupy młodych ludzi z Edynburga uzależnionych od heroiny. Jeden z bohaterów, imieniem Tommy, umiera na toksoplazmozę nabytą. Nie bezpośrednio – Tommy jest chory na AIDS. Pewnego razu zostaje odnaleziony martwy, leżący w kocich odchodach, zainfekowanych Toxoplasma gondii. Historia Tommy'ego jest przykładem na to, jak niebezpieczny może być ten pasożyt – szczególnie dla osób z osłabionym układem odpornościowym.

Toksoplazmoza wrodzona, toksoplazmoza u kobiet ciężarnych

Zarażenie toksoplazmozą u kobiet ciężarnych przebiega najczęściej bezobjawowo. Ryzyko zarażenia płodu rośnie wraz z wiekiem ciąży – 10 proc. ryzyka w I trymestrze ciąży oraz 100 proc. w ostatnich tygodniach przed porodem. Pasożyty mogą przeniknąć przez łożysko do krwiobiegu płodu i wywołać zakażenie toksoplazmozą.

Zarażenie tym pasożytem w czasie ciąży może śmiertelnie zagrażać nowo narodzonemu dziecku. Choroba ta może prowadzić do poważnych uszkodzeń narządów i układu nerwowego u maluszka. Objawy choroby u nowo narodzonego człowieka mogą obejmować: zapalenie siatkówki, wodogłowie, zwapnienia śródczaszkowe, zapalenie mózgu, powiększenie wątroby i śledziony, wysypkę skórną, powiększone węzły chłonne, żółtaczkę, niedorozwój mózgu oraz problemy ze słuchem i wzrokiem. Często jednak dziecko zakażone toksoplazmozą wrodzoną może nie wykazywać objawów w momencie urodzenia, a choroba może się pojawić na późniejszym etapie życia. Dlatego też bardzo ważne jest regularne badanie kobiet ciężarnych pod kątem zakażenia toksoplazmozą, a także unikanie kontaktu z potencjalnymi źródłami zakażenia, takimi jak zanieczyszczona ziemia czy surowe mięso.

Toksoplazmoza wrodzona – jak rozpoznać?

U przyszłej matki toksoplazmozę wrodzoną można zdiagnozować na podstawie testów serologicznych, które wykrywają obecność przeciwciał IgM i IgG przeciwko Toxoplasma gondii. W przypadku dodatniego wyniku testu konieczne może być wykonanie dodatkowych badań, takich jak badanie płynu owodniowego, aby potwierdzić obecność infekcji. Żeby zdiagnozować toksoplazmozę wrodzoną u noworodka, pomocne będą badania laboratoryjne, w tym: testy serologiczne, obrazowanie (np. USG) oraz badania oczu.

Jak leczyć toksoplazmozę u kobiet ciężarnych

W przypadku, kiedy chodzi o zdrowie nowo narodzonego człowieka, żartów nie ma i lekarze z pewnością wdrożą leczenie farmakologiczne u przyszłej mamy polegające na podawaniu leków niszczących pasożyta Toxoplasma gondii.

„W leczeniu toksoplazmozy stosuje się następujące leki: pirymetaminę z sulfasalazyną, pirymetaminę z sulfadoksyną, kotrimoksazol, spiramycynę, klindamycynę, azytromycynę, atowakwon.” – źródło: Medycyna Praktyczna.

Ww. leki, choć skutecznie zabijają pasożyta Toxoplasma gondii, jednak mogą wywołać skutki uboczne, takie jak: nudności, wymioty, biegunka czy reakcje alergiczne. Podczas leczenia farmakologicznego powinno się kontrolować morfologię krwi oraz aktywność enzymów wątrobowych. Warto wtedy zadbać o zdrowie wątroby.

Choć istnieją naturalne metody leczenia toksoplazmozy, jednak trudne, graniczące z niemożliwym jest przeprowadzenie ich u kobiet w ciąży, chociażby dlatego, że pomocne nalewki są na bazie alkoholu (nalewki z naowocni z orzecha włoskiego, z czosnku, z goździków czy z piołunu).

Jak zapobiegać toksoplazmozie?

Osoby zagrożone, z osłabioną odpornością, po przeszczepach, kobiety ciężarne, powinny przestrzegać poniższych zasad:
•    unikać kontaktu z zanieczyszczoną glebą lub piaskiem, szczególnie w miejscach, gdzie mogą się wypróżniać koty;
•    unikać spożywania surowego lub niedogotowanego mięsa, surowych ryb (sushi) i owoców morza;
•    dokładnie myć i obierać warzywa oraz owoce;
•    unikać karmienia kotów surowym mięsem;
•    dokładnie myć ręce przed posiłkiem i po kontakcie z ziemią, zwierzętami lub ich odchodami;
•    zachować czystość w domu, często sprzątać – zwłaszcza w miejscach, gdzie koty lub inne zwierzęta mogą przebywać; kocią kuwetę czyścić w rękawiczkach, najlepiej kilka razy dziennie;
•    podczas pracy w ogrodzie lub w kontakcie z ziemią, używać rękawiczek (zwłaszcza podczas ciąży);
•    regularnie badać zwierzęta domowe – w szczególności koty – w kierunku wykrycia obecności toksoplazmozy;
•    konsultować się z lekarzem przed planowaną ciążą w celu wykonania testów na obecność toksoplazmozy i uzyskania porad dotyczących bezpieczeństwa w czasie ciąży;
•    nie przyjmować do domu nowych zwierząt ani nie dotykać dzikich kotów;
•    nie pić wody z nieznanych źródeł.

Wszystkie te środki zaradcze pomogą maksymalnie zmniejszyć ryzyko zakażenia toksoplazmozą. Jednakże nie ma gwarancji, że całkowicie pozwoli to uniknąć zakażenia, zatem ważne jest, by pozostać czujnym i świadomym zagrożeń, a w przypadku pojawienia się objawów, skonsultować się z lekarzem.

Toksoplazmoza – jakie są rokowania co do wyleczenia

Rokowania co do wyleczenia toksoplazmozy wrodzonej zależą od czasu wystąpienia zakażenia i nasilenia objawów. Im wcześniej zdiagnozowana zostanie choroba i wdrożona zostanie odpowiednia terapia, tym bardziej wzrośnie szansa na wyleczenie lub zminimalizowanie objawów.

W przypadku wystąpienia ciężkich objawów neurologicznych, takich jak drgawki lub uszkodzenia mózgu, rokowania co do całkowitego wyleczenia są niższe, ale możliwe jest poprawienie stanu zdrowia dziecka dzięki: odpowiedniej terapii farmakologicznej, rehabilitacji i wsparciu medycznemu.

Jeśli choroba ma przebieg łagodny lub bezobjawowy, rokowania co do wyleczenia są najlepsze, a większość dzieci rozwija się normalnie i nie wymaga dalszego leczenia.

W każdym przypadku ważne jest, aby w porę zdiagnozować chorobę i podjąć leczenie, żeby zapobiec poważnym skutkom choroby i zapewnić najlepsze rokowania co do zdrowia dziecka.
Wyleczenie toksoplazmozy daje szansę na urodzenie w pełni zdrowego dziecka, jednak najważniejsze, co można zrobić, to nie dopuścić do zarażenia. Kluczowe jest wcześniejsze wykrycie zakażenia, ponieważ im wcześniej zostanie postawiona diagnoza i wdroży się odpowiednie leczenie, tym bardziej zwiększy to szanse na uniknięcie poważnych powikłań. Leczenie toksoplazmozy w ciąży zwykle polega na podawaniu leków przepisanych przez lekarza, które mają na celu eksterminację pasożyta i zapobieganie uszkodzeniu płodu.

Opracowanie Agata Majcher