Teoria pięciu przemian wu xing według Tradycyjnej Medycyny Chińskiej

Tradycyjna Medycyna Chińska (TCM) to starożytny system medyczny, koncepcja zdrowia rozwijana przez Chińczyków od kilku tysiącleci. Obecnie nadal jest jednym z bardziej respektowanych na całym świecie systemów medycznych, docenianych za holistyczne podejście do człowieka i całego wszechświata. TCM uczy, że ludzkie ciało jest miniaturą kosmosu, a zdrowie jest warunkowane poprzez stany równowagi i harmonii dzięki współpracy pomiędzy światem wewnętrznym i zewnętrznym. Według TCM wszystko jest ze sobą powiązane, a ludzkie ciało pozostaje w nieustającej relacji z przyrodą i naturą. Najważniejsze filary Tradycyjnej Medycyny Chińskiej to koncepcje yin i yang, qi oraz wu xing.

Równowaga między yin i yang, dwoma przeciwstawnymi energiami, uważana jest za podstawę zdrowia i dobrego samopoczucia. Harmonia pomiędzy yin i yang jest kluczowym warunkiem utrzymania zdrowia, podczas gdy zaburzenia tej równowagi mogą prowadzić do różnych chorób. Qi (energia życiowa) pełni kilka podstawowych ról w organizmie – transformuje, transportuje i podtrzymuje. Jeśli qi krąży harmonijnie po naszym ciele, czujemy swobodę i energię. Qi to potencjał, inspiracja, czynnik motywujący do działania. Ilość qi zmienia się zależnie od stanu zdrowia człowieka, jego wieku, stylu życia, jak również ekspozycji na stres, przebywania w zanieczyszczonym środowisku lub przebytych traum. Qi przepływa przez kanały zwane meridianami – akupunktura i inne techniki są stosowane do regulacji przepływu qi w tych meridianach. Oprócz akupunktury TCM oferuje proste narzędzia diagnostyczne, jakimi są: szczegółowe obserwacje, oglądanie języka, analiza pulsu, leczenie ziołami, qigong (ćwiczenia energetyczne), masaż, odpowiednie odżywianie i wiele innych.

W tym artykule omówię teorię pięciu elementów (wu xing), jednego z fundamentów Tradycyjnej Medycyny Chińskiej.

Wu xing

Doktryna wu xing (znana także jako: pięć faz, pięć ruchów, pięć elementów, pięć agentów, pięć procesów lub pięć przemian) to jeden z fundamentów starożytnej praktyki medycznej, która obecnie jest szeroko uznana jako część Tradycyjnej Medycyny Chińskiej. Słowo „Wǔ” w języku chińskim oznacza „pięć”, natomiast „Xíng” odnosi się do pojęć, takich jak: „faza”, „ruch”, „proces”, „ciągłość” bądź „zachowanie”. W chińskiej filozofii pięć faz jest rozumianych w kontekście pięciu elementów, które nie są postrzegane jako statyczne czy materialistyczne, lecz raczej jako dynamiczne, nieustannie dostosowujące się do zmieniających się warunków środowiska.

Pięć elementów (drewno, ogień, ziemia, metal, woda) odpowiada różnym organom, emocjom i aspektom fizjologicznym. Wu xing, w swojej pierwotnej formie, odnosiło się do pięciu ważnych planet – Jowisza, Saturna, Merkurego, Marsa i Wenus – które były postrzegane jako twórcy pięciu kluczowych sił rządzących życiem na Ziemi.

Podstawowe elementy wu xing

• Drewno (木, mù) – reprezentuje wiosnę, wzrost, rozwój oraz elastyczność. W ciele ludzkim jest związane z wątrobą i pęcherzykiem żółciowym, a emocjonalnie – z gniewem. Drewno symbolizuje także planowanie i decyzje.
• Ogień (火, huǒ) – odnosi się do lata, ciepła, entuzjazmu i dynamizmu. W TCM ogień jest powiązany z sercem, jelitem cienkim, osierdziem i trzema ogrzewaczami. Emocjonalnie ogień odpowiada za radość. Reprezentuje również świadomość i wyrazistość.
• Ziemia (土, tǔ) – symbolizuje późne lato, żniwa i odżywianie. W ciele ludzkim ziemia jest powiązana z żołądkiem, śledzioną i trzustką, a emocjonalnie – z troską i nadmiernym rozmyślaniem. Ziemia odpowiada za odżywianie i stabilność.
• Metal (金, jīn) – reprezentuje jesień, dojrzewanie i zbieranie. W TCM metal jest związany z płucami i grubym jelitem, a emocjonalnie – ze smutkiem i żalem. Metal symbolizuje strukturę, dyscyplinę i zasady.
• Woda (水, shuǐ) – odnosi się do zimy, spoczynku i konserwacji. W ciele ludzkim woda jest powiązana z nerkami i pęcherzem moczowym, a emocjonalnie – z lękiem. Woda reprezentuje mądrość, głębokość i wewnętrzną siłę.

Każdy z tych elementów uważany jest za dynamiczny, zmieniający się etap w ciągłym cyklu tworzenia i zniszczenia. Na przykład w cyklu tworzenia woda zasila drzewo, drzewo pali ogień, popiół z ognia tworzy ziemię, z ziemi wydobywa się metal, z kolei metal ścina drzewo, ziemia absorbuje wodę, woda gasi ogień, ogień topi metal itd.

Pięć żywiołów: drewno, ogień, ziemia, metal, woda skorelowanych jest z koncepcją:

• pięciu pór roku: wiosna, lato, późne lato, jesień i zima,
• pięciu czynników klimatycznych: wiatr, gorąc, wilgoć, suchość, zimno,
• pięciu par narządów: wątroba/ pęcherzyk żółciowy, serce/ jelito cienkie, śledziona/ żołądek, płuco/ jelito grube, nerka/ pęcherz moczowy,
• pięciu smaków: kwaśny, gorzki, słodki, ostry, słony,
• pięciu kolorów: zielony, czerwony, żółty, biały, czarny,
• pięciu zaburzeń równowagi emocji: gniew, pobudzenie, obsesja, smutek, strach,
• pięciu tkanek: ścięgna, naczynia krwionośne, mięśnie, skóra, kości,
• pięciu płynów ustrojowych: łzy, pot, ślina, śluz, mocz,
• pięciu narządów zmysłów: oczy, język, usta, nos, uszy,
• cyklu życia człowieka: narodziny, dorastanie, przemiana, schyłek, śmierć.

Tych elementów jest więcej.

Te pięć elementów znacząco wpływają na nasze życie, ponieważ wszystko, co nas otacza, co istnieje i co jest częścią nas, przypisane jest do jednej z pięciu kategorii wu xing, a ich cykliczność leży u podstaw funkcjonowania świata.

Element Drewna

Element Drewna w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej powiązany jest z elastycznością, giętkością, ruchem do przodu. Reprezentantami ludzkiego ciała są ścięgna i więzadła, odpowiedzialne za poruszanie się. Przemiana Drewna powiązana jest w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej z wątrobą i pęcherzykiem żółciowym, dlatego wiosna to najlepszy czas na przeprowadzanie kuracji oczyszczających wątrobę, ale też i cały organizm. Element Drewna powiązany jest z widzeniem, wzrokiem – skumulowany gniew uwalniany jest jako płacz. Dysfunkcje ze strony pracy wątroby objawiać się mogą schorzeniami wiązadeł, ścięgien, osłabionym popędem seksualnym, gorączką czy różnego rodzaju napięciami. Osoby z niedomagającą wątrobą mogą być porywcze, nerwowe, wybuchowe.

Pęcherzyk żółciowy gromadzi żółć niezbędną do trawienia i przyswajania tłuszczów. Zaburzenia w pracy organu objawiają się: złym trawieniem, biegunką lub zaparciami, problemami ze snem, wydzielinami z oczu lub nadkwasotą. Inne to bóle barków i sztywność mięśni. Emocjonalnie zaburzenia pęcherzyka żółciowego manifestują się nerwowością, niezdolnością do podejmowania decyzji, zniecierpliwieniem.

Element Ognia

Element Ognia w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej symbolizuje miłość i radość, z których można wykrzesać siłę, zapał i chęci do działania. Ogień odpowiada za kontakty międzyludzkie i komunikację społeczną. Ogień przejawia się na wielu poziomach – fizycznym, umysłowym i duchowym. Jest symbolem lata, słońca, ciepła, pasji i przede wszystkim miłości w jej różnych odsłonach. Element Ognia odgrywa kluczową rolę w komunikacji, jakości relacji międzyludzkich oraz w zdolności do wyrażania siebie. Brak miłości w życiu człowieka jest równoznaczny z brakiem pokarmu dla Elementu Ognia, prowadząc do stanu niedożywienia, w którym człowiek istnieje, lecz nie rozkwita w pełni.

Organami Elementu Ognia są serce i jelito cienkie. Serce odpowiada za jakość i przepływ krwi, odpowiada za język i prawidłowe odczuwanie smaków oraz kontroluje mowę, by zdania były płynne, swobodne i spójne. Osoby z zaburzoną pracą serca odczuwają rozczarowanie, brak im silnej woli, bywają też nadmiernie skromne, często brakuje im zapału i chęci do życia, mogą mieć problemy z artykułowaniem zdań.

Jelito cienkie oddziela qi z pożywienia, transformując je na qi dla ciała. Nadmiar nieczystości i toksyn w ciele zaburza pracę jelita cienkiego, co objawia się problemami z cerą, a także reumatyzmem. Osoby, u których szwankuje jelito cienkie, mogą używać wulgarnego języka, przeklinać. Mogą doświadczać problemów trawiennych, a na poziomie emocji często są smutne i sfrustrowane.

Element Ziemi

Ziemia w rozumieniu Tradycyjnej Medycyny Chińskiej odpowiada za przyjmowanie, trawienie i przyswajanie pokarmu oraz odpowiada za mięśnie i tkanki miękkie. Nic dziwnego, bo organy przypisane do Elementu Ziemi to: żołądek, trzustka i śledziona. Nierównowaga w przemianie Ziemi może spowodować głód objawiający się zarówno na poziomie fizycznym, jak i umysłowo-duchowym. Funkcjonowanie żołądka wywiera wpływ na stan emocjonalny („trzeba coś przetrawić”). Równowagę Elementu Ziemi można rozpoznać po dobroci i bezinteresowności, osoba jest zrównoważona i prawidłowo odżywiona, pełna zrozumienia i współczucia, racjonalna, twardo stąpająca po ziemi, stabilna, dająca poczucie bezpieczeństwa. Na przeciwstawnym biegunie znajduje się poczucie zagrożenia, głód, bieda, zachłanność, „utrata gruntu pod nogami”, egoizm. Na poziomie fizycznym zaburzenia w Elemencie Ziemi mogą objawiać się problemami z trawieniem, ryzykiem wystąpienia cukrzycy, przejadaniem się i nadmierną ochotą na słodkie. Mogą pojawić się: zaflegmienie, chroniczne zmęczenie, mgła umysłowa.

Element Metalu

Element Metalu powiązany jest z płucami i jelitem grubym oraz układem immunologicznym. Od kondycji płuc zależy wygląd naszej skóry, włosów, a także prawidłowość funkcjonowania zmysłu powonienia – w końcu płuca są odpowiedzialne za oddychanie. Jeśli płuca pozostają w równowadze, człowiek ma poczucie własnej wartości i pozytywnie siebie postrzega. Płuca w stanie nierównowagi prowadzą do przewlekłych problemów w układzie dróg oddechowych, a na poziomie mentalnym osoba w nierównowadze będzie miała trudności z okazywaniem uczuć, mogą pojawić się: nostalgia, smutek, życie przeszłością, poczucie braku i straty. Zaburzeniom energetycznym w jelicie grubym może towarzyszyć poczucie rozgoryczenia, rozpacz, samotność, brak zadowolenia z życia. Zaburzenia w Elemencie Metalu oprócz tego mogą prowadzić do zaburzeń powonienia lub chorób autoimmunologicznych.

Element Wody

Woda jest kluczowa do życia, ale zarówno jej nadmiar, jak i jej niedobór prowadzą do nierównowagi. Nadmiar wody w organizmie to obrzęki, a niedobór – nadmierne wysuszenie (utrata płynności, sztywność). Zaburzenia w Elemencie Wody można zaobserwować jako problemy z układem moczowym, kostno-stawowym, z zębami i owłosieniem. W zasadzie nierównowaga dotyka wszystkich aspektów zdrowotnych. Z kolei zrównoważony Element Wody to odwaga, siła i wytrwałość. Organami Elementu Wody są nerki i pęcherz moczowy, odpowiedzialne za metabolizm płynów w ciele, filtrowanie i wydalanie wody. Organy wpływają na naszą odporność, płodność i libido. W nerkach zmagazynowana jest energia życiowa. Osoby z prawidłowo funkcjonującymi nerkami są spokojne, konsekwentne, kreatywne. Mają mocne kości, zęby, libido, dobry słuch, zdrowe włosy. Osłabione nerki manifestują się nieśmiałością, poczuciem bezradności i beznadziei.

Tradycyjna Medycyna Chińska uczy nas, jak ważne jest życie w równowadze i w harmonii, bo istotnie, zdrowie to wynik równowagi i harmonii na wielu płaszczyznach. Każdy z elementów jest ściśle powiązany ze sobą, warto więc bliżej przyjrzeć się sobie, swoim emocjom, bolączkom czy dolegliwościom oraz zastanowić, jak to wszystko razem wpływa na naszą życiową kondycję.