Te witaminy chronią przed nowotworami

Odpowiednie spożycie witamin i składników mineralnych może mieć przełożenie na ryzyko zachorowania na różnego typu nowotwory. W niniejszym artykule skupimy się na tej pierwszej grupie – witaminach. Które z nich są najważniejsze w kontekście prewencji oraz leczenia raka? Skąd wziąć odpowiednią ilość poszczególnych witamin, a które z nich dodatkowo suplementować? To o tyle ważne, że w Polsce ponad 400 na 100 tys. osób boryka się z nowotworem. Jeśli chcemy poprawić te miażdżące statystyki, musimy zadbać o swoje nawyki, zwłaszcza te związane z odżywianiem – w tym z podażą witamin o działaniu antynowotworowym. Czyli jakich?

Witamina D

Zalecana dzienna suplementacja: 2000–10000 IU (w zależności od wielkości niedoboru). Najlepsze źródła witaminy D: produkcja skórna (przebywanie na słońcu), tłuste ryby, suplementy (konieczne!).

Dowody naukowe na jej antyrakowe działanie:

• Zbyt niskie poziomy witaminy D we krwi charakteryzują osoby cierpiące na nowotwory układu krwiotwórczego (np. chłoniak, białaczka). W jednym z najnowszych badań z 2023 r. badacze wykazali, że ponad połowa (56 proc.) pacjentów cierpiących na tego typu nowotwory boryka się ze zbyt niskim stężeniem witaminy D w organizmie – a szczególnie dotyczy to płci żeńskiej oraz osób otyłych.
• Metaanaliza z 2018 r. niesie ze sobą informacje na temat wpływu spożycia różnych witamin na ryzyko zachorowania na raka trzustki. W Polsce na ten typ nowotworu choruje nawet 8 na 100 tys. osób, a dodatkowo jest to jeden z najbardziej śmiertelnych rodzajów raka. Jeśli chodzi o witaminę D, to autorzy wspomnianego badania wykazali, iż jej regularne dostarczanie może przekładać się na zmniejszenie ryzyka zachorowania na nowotwór trzustki o 25 proc.
• W innym badaniu z 2023 r. naukowcy opisywali związek między spożyciem witaminy D a ryzykiem zachorowania na raka pęcherza moczowego. Wskazali oni, że jeśli zadbamy jednocześnie o dostarczanie odpowiedniej ilości witaminy D i wapnia, a także nie będziemy przesadzać ze spożyciem fosforu w diecie (który głównie znajduje się w produktach wysokoprzetworzonych i napojach gazowanych), to jesteśmy o 23 proc. mniej narażeni na rozwój tego rodzaju nowotworu.
• Poziom witaminy D w organizmie ma znaczenie także w kontekście ryzyka zachorowania na raka jajnika. Mianowicie, w pracy naukowej z marca 2023 r. autorzy wykazali, że istnieje odwrotny związek między spożyciem witaminy D a ryzykiem zachorowania na tego typu nowotwór. Kobiety o wysokim poziomie witaminy D we krwi cechowały się aż o 37 proc. niższym ryzykiem choroby niż te cierpiące na niedobór tej witaminy.
• Niedobór witaminy D we krwi może nawet o 91 proc. zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi. Z kolei w przypadku raka płuc (badanie z udziałem prawie 300 tys. osób!) osoby o najwyższym spożyciu witaminy D cechują się o 17 proc. niższym ryzykiem zachorowania niż osoby z niedoborem tego składnika. Wysokie spożycie witaminy D koreluje także z niższym (nawet o 66 proc.) ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego.
• Z kolei w metaanalizie biorącej pod uwagę spożycie witaminy D a zachorowania na raka ogółem naukowcy wskazali, że właściwe spożycie witaminy D może o 13 proc. zmniejszać ryzyko śmierci z powodu nowotworu.

Witamina C

Zalecana dzienna dawka: minimum 75–90 mg/dzień. Najlepsze źródła witaminy C: porzeczki, truskawki, pomarańcza, grejpfrut, kiwi, papryka, kapusta, natka pietruszki, brokuły, kalafior, brukselka.

Dowody naukowe na jej antyrakowe działanie:

• W badaniu z 2014 r. naukowcy wskazali, że spożywanie co najmniej 100 mg witaminy C dziennie może zmniejszać ryzyko zachorowania na raka żołądka o 26 proc. Taką dawkę kwasu askorbinowego dostarczymy sobie, spożywając jeden z wymienionych produktów: 1 średnia papryka, 1/2 niewielkiego brokułu, 1 średnia pomarańcza, 1 i 1/2 kiwi.
• Ciekawych informacji dotyczących wartościowych źródeł witaminy C dostarcza praca z 2020 r. Jej twórcy wykazali, że znaczenie w prewencji raka (w tym przypadku raka piersi) ma witamina C pochodząca z natury, czyli z pożywienia, zaś takiego działania nie ma kwas askorbinowy pochodzący z suplementów. W niniejszej pracy naukowcy wskazali, że kobiety cechujące się wysokim spożyciem witaminy C wraz z dietą mają około 12–22 proc. niższe ryzyko zachorowania na raka piersi niż panie niespożywające odpowiedniej ilości tego składnika.
• Wysokie spożycie witaminy C (ponad 600 mg dziennie) w porównaniu do jej małej podaży (poniżej 100 mg na dzień) wiąże się także ze zmniejszeniem ryzyka zachorowania na raka jelita grubego (o 19 proc.). Co ciekawe, w badaniu, które dostarczyło takiego wniosku, autorzy podkreślili, że chodzi tu zarówno o kwas askorbinowy pochodzący z pożywienia, jak i z suplementów. Jak więc widać, jeśli nasza dieta nie jest w stanie dostarczyć nam dużej ilości witaminy C, to – oczywiście poza próbą zwiększenia udziału źródeł tej witaminy w diecie – warto zastosować suplement diety, aniżeli kontynuować niską podaż tego składnika w menu.
• W 2022 r. naukowcy przygotowali bardzo wartościową pracę naukową (tzw. umbrella review), w której zebrali informacje z licznych metaanaliz na temat wpływu spożycia witaminy C na ryzyko zachorowania na różnego typu nowotwory. Oto kilka najbardziej interesujących informacji z niniejszego badania naukowego:

a) dzienna dawka witaminy C wynosząca 50 mg na każde 1000 spożytych kcal przekłada się na niższe o 15 proc. ryzyko zachorowania na raka endometrium u kobiet;

b) 150 mg witaminy C w dziennym menu skutkuje niższym ryzykiem zachorowania na raka prostaty u mężczyzn (na poziomie 9 proc.);

c) witamina C może zmniejszać ryzyko zachorowania na nowotwory układu nerwowego o nawet 42 proc.;

d) spożycie witaminy C (co najmniej 100 mg dziennie) przekłada się na niższe o 13 proc. ryzyko zachorowania na nowotwory (ogółem). Jednak tutaj znów warto podkreślić, że największe znaczenie ma kwas askorbinowy pochodzący z żywności, a nie suplementów.

Witamina E

Zalecana dzienna dawka: 8–10 mg/dzień. Najlepsze źródła witaminy E: oleje roślinne, orzechy włoskie, migdały, otręby i płatki owsiane.

Dowody naukowe na antyrakowe działanie witaminy E.

• We wspomnianym już w kontekście witaminy C badaniu z 2014 r., w którym naukowcy badali zależności między spożyciem poszczególnych witamin a ryzykiem zachorowania na raka żołądka, brali oni też pod uwagę witaminę E. Wskazali, że 10 mg witaminy E dziennie, spożywane wraz z dietą, może o 24 proc. zmniejszać ryzyko raka żołądka. Taką dawkę witaminy E dostarczymy sobie wraz z jednym z niniejszych produktów: garść migdałów lub nasion słonecznika, łyżka oleju z kiełków pszenicy.
• Podaż witaminy E, tym razem zarówno z dietą, jak i w postaci suplementów diety, może przekładać się na niższe aż o 58 proc. ryzyko zachorowania na raka wątroby. Dowodzi temu między innymi badanie z 2012 r. z udziałem blisko 300 uczestników. Pozostając jeszcze w temacie układu pokarmowego, warto dodać, że w przypadku raka trzustki spożycie witaminy E może zmniejszać ryzyko zachorowania o 25 proc.
• Rak jajnika stanowi ponad 2 proc. wszystkich przypadków nowotworów u kobiet. Okazuje się, że spożycie witaminy E przekłada się na niższe ryzyko zachorowania na tego typu nowotwór. Jeśli zaś chodzi o nowotwory charakterystyczne dla płci męskiej, jak na przykład rak prostaty, jedno z obszernych badań wskazało, że odpowiednie spożycie witaminy E może mieć związek z mniejszym ryzykiem zachorowania (na poziomie 15 proc.).

Witamina A

Zalecana dzienna dawka: 700–900 µg/dzień. Najlepsze źródła witaminy A: podroby, olej z wątroby dorsza, marchew, dynia, bataty, morele, jarmuż.

Dowody naukowe na jej antyrakowe działanie:

• Badacze wskazali, że wystarczy 1500 μg witaminy A dziennie, by zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka żołądka o blisko 30 proc.
• Odpowiednie spożycie witaminy A może także chronić nas przed rakiem jelita grubego. Osoby, które mają dużo tego składnika w diecie (powyżej 4000 μg dziennie) w porównaniu do grupy dostarczającej sobie poniżej 1000 μg dziennie, mają o około 12 proc. niższe ryzyko zachorowania na ten typ nowotworu. Jednocześnie tutaj ważna uwaga, by nie spożywać nadmiaru witaminy A przed długi czas (nadmiar to dawki rzędu 8000–10 000 µg/dzień).
• Jeśli chodzi o raka piersi, to witamina A także ma tu duży wpływ. Potwierdza to między innymi praca z 2009 r., w której badacze wykazali, że kobiety korzystające z leczenia hormonalnego w okresie menopauzy, cechujące się wyższym spożyciem beta-karotenu (który ulega w naszym organizmie przekształceniu do witaminy D) mają mniejsze o 21 proc. ryzyko zachorowania na raka piersi w porównaniu do pań niespożywających odpowiedniej ilości tego składnika. Źródłami beta-karotenu są m.in.: marchew, dynia, bataty, mango, szpinak, jarmuż, brokuły, brzoskwinia.

To jedynie główne kierunki działania niektórych, najważniejszych witamin o właściwościach przeciwnowotworowych. Warto wiedzieć, że każdy składnik pokarmowy, a zwłaszcza antyoksydanty (np. witamina C, E, polifenole, wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3) zawsze w pewnym stopniu przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka (i nie tylko). Dlatego należy włączać ich źródła optymalnie do każdego posiłku. Nie skupiajmy się na jednym działaniu – przykładowo, nie musimy spożywać tylko dużych ilości marchwi po to, by znacznie zmniejszyć ryzyko wystąpienia u nas raka żołądka. Zamiast tego w swoim menu uwzględniajmy i marchew, i paprykę, i jarmuż, i podroby, i orzechy, i zimnotłoczone oleje roślinne, i inne zdrowe produkty – by wpływać pozytywnie na swój organizm w sposób kompleksowy i wielokierunkowy.

Literatura

1. Ouazzani Maha, Oubelkacem Nawal, Aboussaleh Youssef, Bikri Samir, Masrour Hajar, Alami Noufissa, Ellahrech Ibtissam, Rhandour Widad, Felk Rime, Saoudi Saloua, Meliani Kaoutar, Bouzayd Mounia, Bouchnafti Sanae, Oudrhiri Anas, Laghrib Latifa, Aberkane Laila, Hannini Rim, Chekkori Yassine, El khammar Zineb & Berrady Rhizlane: Hypovitaminosis D in Haematological Malignancies: Cause or Consequence?, „Nutrition and Cancer.” 2023.

2. Liu Y, Wang X, Sun X, Lu S, Liu S. Vitamin intake and pancreatic cancer risk reduction: A meta-analysis of observational studies, „Medicine (Baltimore)” 2018, Mar;97(13):e0114.

3. Boot IWA, Wesselius A, Yu EYW, White E, Brustad M, Marques C, Ljungberg B, Zeegers MP. Dietary vitamin D intake and the bladder cancer risk: A pooled analysis of prospective cohort studies, „Clin Nutr.” 2023, Aug;42(8):1462-1474.

4. Jung S, Jin S, Je Y. Vitamin D Intake, Blood 25-Hydroxyvitamin D, and Risk of Ovarian Cancer: A Meta-Analysis of Observational Studies, „J Womens Health (Larchmt)” 2023, May;32(5):561-573.

5. Hossain S, Beydoun MA, Beydoun HA, Chen X, Zonderman AB, Wood RJ. Vitamin D and breast cancer: A systematic review and meta-analysis of observational studies. Clin Nutr ESPEN. 2019 Apr;30:170-184.

6. Zhang L, Wang S, Che X, Li X. Vitamin D and lung cancer risk: a comprehensive review and meta-analysis. Cell Physiol Biochem. 2015;36(1):299-305.

7. Hernández-Alonso P, Canudas S, Boughanem H, Toledo E, Sorlí JV, Estruch R, Castañer O, Lapetra J, Alonso-Gómez AM, Gutiérrez-Bedmar M, Fiol M, Serra-Majem L, Pintó X, Ros E, Fernandez-Lazaro CI, Ramirez-Sabio JB, Fitó M, Portu-Zapirain J, Macias-González M, Babio N, Salas-Salvadó J. Dietary vitamin D intake and colorectal cancer risk: a longitudinal approach within the PREDIMED study. Eur J Nutr. 2021 Dec;60(8):4367-4378.

8. Keum N, Lee DH, Greenwood DC, Manson JE, Giovannucci E. Vitamin D supplementation and total cancer incidence and mortality: a meta-analysis of randomized controlled trials. Ann Oncol. 2019 May 1;30(5):733-743.

9. Kong P, Cai Q, Geng Q, Wang J, Lan Y, Zhan Y, Xu D. Vitamin intake reduce the risk of gastric cancer: meta-analysis and systematic review of randomized and observational studies. PLoS One. 2014 Dec 30;9(12):e116060.

10. Zhang D, Xu P, Li Y, Wei B, Yang S, Zheng Y, Lyu L, Deng Y, Zhai Z, Li N, Wang N, Lyu J, Dai Z. Association of vitamin C intake with breast cancer risk and mortality: a meta-analysis of observational studies. Aging (Albany NY). 2020 Sep 29;12(18):18415-18435.

11. Nagel G, Linseisen J, van Gils CH, Peeters PH, Boutron-Ruault MC, i wsp. Dietary beta-carotene, vitamin C and E intake and breast cancer risk in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC). Breast Cancer Res Treat. 2010 Feb;119(3):753-65.

12. Park Y, Spiegelman D, Hunter DJ, Albanes D, Bergkvist L, Buring JE, Freudenheim JL, Giovannucci E, Goldbohm RA, Harnack L, Kato I, Krogh V, Leitzmann MF, Limburg PJ, Marshall JR, McCullough ML, Miller AB, Rohan TE, Schatzkin A, Shore R, Sieri S, Stampfer MJ, Virtamo J, Weijenberg M, Willett WC, Wolk A, Zhang SM, Smith-Warner SA. Intakes of vitamins A, C, and E and use of multiple vitamin supplements and risk of colon cancer: a pooled analysis of prospective cohort studies. Cancer Causes Control. 2010 Nov;21(11):1745-57.

13. Chen Zeyu, Huang Yin, Cao Dehong, Qiu Shi, Chen Bo, Li Jin, Bao Yige, Wei Qiang, Han Ping, Liu Liangren: Vitamin C Intake and Cancers: An Umbrella Review. Frontiers in Nutrition. 2022, 8.

14. Zhang W, Shu XO, Li H, Yang G, Cai H, Ji BT, Gao J, Gao YT, Zheng W, Xiang YB. Vitamin intake and liver cancer risk: a report from two cohort studies in China. J Natl Cancer Inst. 2012 Aug 8;104(15):1173-81.

15. Liu Y, Wang X, Sun X, Lu S, Liu S. Vitamin intake and pancreatic cancer risk reduction: A meta-analysis of observational studies. Medicine (Baltimore). 2018 Mar;97(13):e0114.

16. Youxu Leng, Hairong Zhou, Fanjing Meng, Tian Tian, Jianying Xu, Fengjuan Yan; Association of vitamin E on the risk of ovarian cancer: a meta-analysis. Biosci Rep. 2019; 39 (12): BSR20193311.

17. Alkhenizan A, Hafez K. The role of vitamin E in the prevention of cancer: a meta-analysis of randomized controlled trials. Ann Saudi Med. 2007 Nov-Dec;27(6):409-14.