Szałwia lekarska – czy wiemy o niej wszystko?

Nazwa tego zioła pochodzi od łacińskiego wyrazu salvere, który oznacza „być zdrowym”. I nie jest to określenie na wyrost. Szałwia lekarska to bowiem zioło o bardzo dobroczynnym działaniu na ludzki organizm.

Skąd to popularne zioło przywędrowało do Polski, gdzie jest powszechnie znane i szeroko stosowane (jak mawia staropolskie przysłowie: „śmierć tego nie ubodzie u kogo szałwia w ogrodzie”)? Otóż ojczyzną szałwii lekarskiej (Salvia officinalis L.) są okolice Morza Śródziemnego. To roślina wieloletnia, która zakwita w drugim roku. Szałwia lekarska jest też często uprawiana w przydomowych ogrodach. Zwłaszcza ze względów estetycznych cenią ją sobie ci, którzy uwielbiają ogrody w stylu śródziemnomorskim czy też rustykalnym. Jednak właściwości lecznicze szałwii lekarskiej sprawiają, że warto się zainteresować jej praktycznym (jako przyprawy w kuchni) i prozdrowotnym zastosowaniem. Tym bardziej że roślinę tę można też uprawiać w doniczce – w domu lub na balkonie. Warto docenić to, co oferuje szałwia lekarska. Właściwości lecznicze tej rośliny są cenione od wieków.

Jak wygląda szałwia lekarska?

U nas w Polsce szałwia ma postać krzewinki o wysokości od 30 cm do 60 cm. Rośnie ona w kępach, a pędy są na dole zdrewniałe, a u góry „owłosione”. Są one porośnięte liśćmi (owalnymi lub lancetowatymi). Kwiaty szałwii lekarskiej są fioletowe lub rzadziej – białe. Warto pamiętać, że są one miododajne. Na owoce szałwii możemy liczyć w sierpniu. To roślina bardzo ciepłolubna, dlatego podczas jej uprawy należy zabezpieczyć ją przed mrozami. Jak już wcześniej wspomniano, to jak wygląda szałwia lekarska sprawia, że jest ona wybierana do ogródków jako roślina ozdobna.

Szałwia suszona – ziele

Surowcem wykorzystywanym do produktów leczniczych jest ziele. Należy je wysuszyć bezzwłocznie po ścięciu. Ukwiecone szczyty pędów ścina się krótko przed kwitnieniem lub w czasie kwitnienia – szałwia lekarska kwitnie od końca maja do końca lipca. Szałwię można ścinać kilka razy w ciągu wegetacji, a ścięte ziele należy bezzwłocznie wysuszyć w cieniu i w przewiewnym miejscu. Powinna być szałwia suszona w temperaturze do 35°C. Po wysuszeniu łodygi szałwii należy oddzielić od liści, odrzucając zdrewniałe części.

Z uwagi na szybkie ulatnianie się aktywnego olejku eterycznego surowiec należy od razu – nierozdrobniony – przechowywać w szczelnie zamkniętych naczyniach. Szałwia suszona jest aromatyczna. Ma swoisty zapach, nieco kamforowy, a smak – ściągający i gorzkawy.

Właściwości szałwii lekarskiej – skład

Właściwości szałwii leczniczej wpływające korzystnie na stan zdrowia wynikają z jej składu.

Szałwia zawiera szeroką gamę związków bioaktywnych, w tym: alkoloidy, kwasy tłuszczowe, polifenole, saponiny, terpenoidy i woski. Właściwości szałwii leczniczej, które pozytywnie wpływają na nasze zdrowie, wynikają przede wszystkim z obecności w roślinie olejku eterycznego. Uzyskiwany olejek z szałwii lekarskiej jest znany jako olejek dalmatyński – używany był on jako środek wiatropędny, przeciwskurczowy oraz taki o właściwościach ściągających. Główne składniki olejku z szałwii to: borneol, kamfora, cineol, pinen i tujon.

Z kolei ekstrakty alkoholowe z szałwii są źródłem kwasu rozmarynowego oraz kwasu kawowego. Dzięki tym związkom szałwia jest surowcem zielarskim, który, stosowany w odpowiednich dawkach, może przynosić liczne korzyści nie tylko dla osób zdrowych, ale również z: hipercholesterolemią, cukrzycą, zaburzeniami pamięci, infekcjami oraz chorobami o podłożu zapalnym.

Szałwia lekarska – właściwości lecznicze i działanie szałwii

Działanie szałwii to właściwości: odkażające, ściągające, przeciwzapalne i przeciwpotne. Szałwia lekarska stosowana wewnętrznie pobudza wydzielanie soków trawiennych, reguluje perystaltykę jelit i przeciwdziała wzdęciom, nadmiernej fermentacji, kolce jelitowej oraz łagodnej biegunce. Jest jeszcze parę wskazań, gdzie może być wykorzystana szałwia lekarska. Właściwości zioła pomagają też w przypadku braku apetytu.

Działanie szałwii jest też wykorzystywane w kosmetyce – szałwia łagodzi objawy trądziku oraz działa przeciwzmarszczkowo. Właściwości szałwii lekarskiej to także pozytywny wpływ na włosy. Napar z szałwii do płukania wzmocni je, sprawi, że będą lśniące oraz pozwoli pozbyć się łojotoku. To także naturalny sposób na przyciemnienie włosów.

Gruźlikom i neurotykom napar z szałwii jest polecany przy nadmiernym poceniu się nocnym. Szałwia lekarska ma silne właściwości bakteriobójcze, dlatego od dawna stosuje się napar zewnętrznie do płukania jamy ustnej, gardła, przy ropnym zapaleniu dziąseł, pleśniawce i przy anginie. Napar z szałwii wykorzystuje się także do okładów na trudno gojące się rany, owrzodzenia żylakowate nóg, a także jako dolewkę do kąpieli w chorobach reumatycznych (np. przy dnie moczanowej), wysypkach i innych schorzeniach skórnych.

Szałwia przeciwwskazania i działania niepożądane

Długotrwałe przyjmowanie szałwii może powodować: nudności, wymioty, otępienie, a nawet skurcze kloniczne. A to w związku z tym, że w szałwii występuje tujon. Należy również pamiętać, aby nie stosować dużych dawek wyciągów z szałwii w ostrym nieżycie żołądka. Szałwia przeciwwskazania to także kwestia dotycząca kobiet karmiących, którym nie doskwiera tak zwany nawał pokarmu (nawał mleczny) – napar z szałwii powoduje bowiem zmniejszenie laktacji.

Szałwia w kuchni

Nie należy zapominać o tym, że szałwia to także przyprawa. Można stosować ją zarówno wysuszoną, jak i świeżą – w tej drugiej opcji najlepiej wybrać młode ziele. Dlatego warto przekonać się do hodowania szałwii w doniczce na parapecie. Młode liście szałwii nie tylko można stosować na surowo, ale także je marynować i gotować. Szałwia najlepiej się komponuje ze smakiem baraniny i jagnięciny. Dodaje się ją także do: cielęciny, ryb i drobiu. Świeże liście nadają pikantny smak kotletom wieprzowym, smażonym ziemniakom i faszerowanemu mostkowi cielęcemu. W połączeniu z pietruszką i miętą pieprzową szałwia lekarska stanowi mieszankę do przyrządzania masła ziołowego. Szałwia dobrze komponuje się także z czosnkiem i cebulą.

Ze względu na intensywny smak i aromat, należy stosować szałwię w niewielkich ilościach, czyli – na jedną porcję mięsa wystarczy jeden świeży liść lub szczypta proszku.

Szałwia lekarska może być także oddawana do ciężkostrawnych potraw, np. kapusty czy grochu. Co bardzo pozytywnie wpłynie na nasze samopoczucie po konsumpcji takich dań.

W kuchni wykorzystuje się także kwiaty szałwii – nie tylko uatrakcyjnią one smakowo sałatki, ale także dodadzą im estetyki.

Szałwia do picia

Szałwia do picia to parę możliwych form przyjmowania tego zioła w formie płynnej. Poniżej najpopularniejsze receptury.

Napar z szałwii

Szałwia do picia to chyba najpopularniejsza forma, czyli napar z szałwii.

Składniki i przygotowanie:

Zalać łyżeczkę suszonych ziół szklanką gorącej wody, przykryć i odstawić na 5 minut. Przed wypiciem przecedzić przez gazę.

Napar z szałwii – działanie

Taki napar to działanie przeciwpotne, przeciwzapalne i wykrztuśne. Pomaga też w zatrzymaniu laktacji, kiedy kobieta skończy karmić piersią lub też podczas tzw. nawału pokarmu, kiedy to może dojść do zapalenia piersi. Napar z szałwii pomaga też regulować obfite miesiączki. A w okresie menopauzy łagodzi uderzenia gorąca. Napar z szałwii wypity po posiłku ułatwia trawienie pokarmów. To także naturalne remedium na wzdęcia.

Likier z szałwii

Osiemnaście liści szałwii należy umyć dokładnie i osuszyć. Dodać 250 g spirytusu 95-proc. 250 g wody, 250 g cukru, skórkę z 1 cytryny (jedynie część żółtą) i 2 goździki. Umieścić wszystkie składniki w słoju zamykanym hermetycznie i macerować przez 2 miesiące, potrząsając od czasu do czasu. Po tym okresie dokładnie przefiltrować i przelać do transparentnych butelek. Leżakować minimum 6 miesięcy w chłodnym i ciemnym miejscu.

Płukanie gardła szałwią

Napar z szałwii to nie tylko szałwia do picia. Takim naparem można również płukać gardło i jamę ustną. Szałwia na gardło uśmierza jego ból i przynosi ulgę przy zapaleniu migdałków. Pomaga też na: afty, pleśniawki i owrzodzenia jamy ustnej.

Napar z szałwii przyda się też jako dodatek do kąpieli. Sprawdzi się w kompozycji z macierzanką i kwiatami rumianku. Pozwala zlikwidować swędzenie skóry, wypryski i zaczerwienienia.

Tomasz Kapuściński