Sód

Sód jest szóstym wśród najbardziej rozpowszechnionych pierwiastków występujących w skorupie ziemskiej. Większość przemysłowych związków sodu wyrabia się z chlorku sodu (NaCl), jego światowa produkcja wynosi ponad 200 mln ton i najczęściej pozyskuje się go z soli kamiennej wydobywanej w kopalniach. Symbol chemiczny sodu: Na, pochodzi od wyrazu natrium, łacińskiej nazwy sodu, z kolei nazwa „sód” pochodzi od sodanum – średniowiecznego łacińskiego słowa określającego ówczesny środek na ból głowy.

Funkcje sodu

Sód wraz z jonem chlorkowym w organizmie ludzkim w płynach zewnątrzkomórkowych biorą udział w:

• regulowaniu ciśnienia osmotycznego w płynach ustrojowych,
• utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej,
• ochronie organizmu przed nadmierną utratą wody,
• utrzymaniu sprawności mięśni i nerwów,
• regulacji aktywnego transportu składników pokarmowych, np. witaminy lub aminokwasy.
  
  

Sód jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek nerwowych i jest jednym z najważniejszych elektrolitów – jego rozpuszczone jony przyczyniają się do regulowania poziomu nawodnienia organizmu. Z drugiej strony nadmiar chlorku sodu (soli) to zatrzymanie wody w organizmie, obrzęki i wzrost osmotycznego ciśnienia krwi.

Zwiększone ryzyko i objawy niedoboru 

Zwiększone ryzyko niedoboru występuje u osób niedożywionych, u których w diecie są niedobory sodu, a także nadmierne picie wody. Długotrwałe, ciężkie wymioty, biegunka, sporty wytrzymałościowe, utrata krwi, masy mięśni, nadmierne i uporczywe pocenie się (np. w saunie) i poparzenia – to kolejne czynniki, które powodują uszczuplenie zasobów sodu. Choroby lub nieprawidłowości, które wpływają na zaburzenia w gospodarce sodu to: mukowiscydoza, wypryski skórne, niedoczynność kory nadnerczy, śpiączka ketonowa.

Objawy niedoboru:

• pragnienie,
• bóle głowy,
• słaba koncentracja,
• zawroty głowy,
• apatia,
• zmęczenie,
• nudności,
• tendencja do płaczu,
• stan splątania,
• skurcze mięśni,
• bóle mięśni przy bardzo wyczerpujących sportach wysiłkowych,
• niedociśnienie tętnicze,
• śpiączka,
• tachykardia,
• napady epileptyczne,
• obrzęk mózgu.

Źródła sodu w pożywieniu

Sód występuje zarówno w produktach roślinnych, jak i zwierzęcych. Głównym źródłem sodu jest chlorek sodu, znany jako sól kuchenna, obecny powszechnie w wędlinach, serach podpuszczkowych lub śledziach solonych. Jedynie 10 proc. sodu pochodzi z nieprzetworzonych produktów spożywczych, takich jak: mleko i jego przetwory, białko jaja, mięso, warzywa.

Sodowe BHP

Nadmiar soli kuchennej u osób podatnych wywołuje nadciśnienie tętnicze krwi, zwiększa ryzyko choroby nowotworowej żołądka i udaru mózgu.

Ciekawostka

W starożytnym Egipcie sproszkowanego węglanu sodu używano przy mumifikacji zwłok jako środka wysuszającego ciało.

Opracowała Agata Majcher

Bibliografia

Pierwiastki, czyli z czego zbudowany jest wszechświat, Challoner J., Poznań 2014.

Dietetyka – żywienie zdrowego i chorego człowieka, H. Ciborowska, A. Rudnicka, Warszawa 2019.

Mikroskładniki odżywcze, U. Gröber, Wrocław 2010.