Selen – „księżycowy“ pierwiastek ziemskiego pochodzenia

Selen (z języka greckiego selene oznacza „Księżyc“) to pierwiastek, którego człowiek potrzebuje w niewielkich ilościach. Jednak nie oznacza to, że składnik ten jest dla nas mało wartościowy. Wręcz przeciwnie – selen odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu całego organizmu, zaś jego brak może być bardzo dokuczliwy. W niniejszym artykule omówiłem, jakie konkretne funkcje pełni selen oraz co się stanie, gdy go zabraknie. Przedstawiłem również listę produktów, które są dobrym źródłem tego pierwiastka.

Wpływ selenu na zdrowie człowieka

Aktualny stan wiedzy dowodzi, że selen jest niezbędnym pierwiastkiem, aby zapewnić optymalne zdrowie. Dotychczas przeprowadzono wiele badań naukowych, które potwierdziły, że spożywanie selenu wiąże się z wieloma korzyściami zdrowotnymi. Zostały one omówione poniżej.

Selen dla tarczycy

Selen to składnik, który jest kojarzony przede wszystkim z prawidłowym działaniem tarczycy. Wynika to z tego, że bierze on udział w powstawaniu enzymów określanych mianem „selonoprotein“, które uczestniczą w przekształcaniu hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) do jej aktywnej postaci – trójjodotyroniny (T3). Dlatego też, jeśli zależy nam na zdrowej tarczycy, to powinniśmy zadbać o dostarczenie odpowiednich ilości selenu.

Selen warunkuje naszą płodność

Naukowcy udowodnili, że selen jest składnikiem zaangażowanym w produkcję nasienia i testosteronu. Według nich spożywanie selenu wiąże się ze zwiększoną ruchliwością plemników i poprawą ich morfologii (budowy). Można zatem stwierdzić, że selen zwiększa jakość nasienia, co może mieć znaczenie w przypadku mężczyzn zmagających się z zaburzoną płodnością. W tym miejscu warto dodać, że w celu zwiększenia płodności warto dostarczać nie tylko selen, ale jednocześnie również witaminę E i cynk.

Selen działa przeciwnowotworowo

Selenowi przypisuje się właściwości antynowotworowe. Badacze wielokrotnie potwierdzili, że osoby, które spożywają odpowiednie ilości selenu i/lub mają jego odpowiedni poziom w organizmie, rzadziej chorują na różnego rodzaju nowotwory. Dla przykładu w 2012 roku na łamach renomowanego czasopisma „Nutrition and Cancer“ została opublikowana obszerna praca, która wykazała, że osoby, które spożywały większe ilości tego pierwiastka, miały mniejsze ryzyko rozwoju raka jelita grubego aż o 33 proc. Ponadto eksperci zauważyli, że osoby, których organizm był dobrze wysycony selenem, cechowały się mniejszym ryzykiem wystąpienia: raka prostaty (o 26 proc.), raka płuc (o 45 proc.), raka pęcherza moczowego (o 39 proc.) czy też raka żołądka (o 13–38 proc.). Zgodnie z powyższymi informacjami selen możemy uznać za ważny składnik diety w profilaktyce nowotworów.

Selen wykazuje właściwości przeciwutleniające

Selen jest ważnym pierwiastkiem wzmacniającym ochronę naszego organizmu przed niepożądanym działaniem wolnych rodników. Wynika to z tego, że jest on składnikiem enzymów przeciwutleniających. Wiele przeprowadzonych dotychczas badań potwierdziło, że spożywanie selenu wiąże się ze zmniejszeniem stresu oksydacyjnego. Mówiąc inaczej: selen przywraca równowagę pomiędzy aktywnością przeciwutleniaczy a wspomnianych wolnych rodników. Jest to bardzo ważne,  gdyż rozwijający się stres oksydacyjny (któremu przeciwdziała selen) stanowi podłoże do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, w tym: cukrzycy, chorób układu krążenia czy też zaburzeń neurodegeneracyjnych.

Skutki niedoboru selenu

Według przeprowadzonych badań mieszkańcy Polski są zagrożeni niedoborem tego pierwiastka. Co więcej, szacuje się, że ponad 50 proc. ludzi na całym świecie nie dostarcza swojemu organizmowi odpowiednich ilości selenu. Niedobór selenu sprawia, że stajemy się bardziej podatni na występowanie różnych chorób. Dane z literatury wskazują, że przewlekły deficyt tego pierwiastka wiąże się m.in. z:

• Niewydolnością serca (choroba Keshan).
• Zaburzeniami kostno-stawowymi (choroba Kashin-Beck), które objawiają się np. deformacją stawów i opóźnieniem wzrostu.
• Rozwojem nowotworów, w tym głównie: raka płuc, raka wątroby i raka prostaty.
• Występowaniem infekcji wirusowych.
• Niedoczynnością tarczycy, której towarzyszą, np.: chroniczne uczucie zmęczenia, ciągłe uczucie zimna, problemy ze snem, wypadanie włosów, zaparcia, drętwienie i mrowienie kończyn, ochrypły głos.
• Obniżoną płodnością

Jak zapewnić odpowiednią ilość selenu?

Aby nasz organizm mógł czerpać korzyści zdrowotne z selenu i aby przeciwdziałać skutkom niedoboru tego pierwiastka, należy dostarczać go w odpowiednich ilościach. Zgodnie z oficjalnymi zaleceniami dzienne zapotrzebowanie na selen kształtuje się następująco:

• Dzieci 1–3 lat: 20 µg.
• Dzieci 4–9 lat: 30 µg.
• Chłopcy i dziewczęta: 10–12 lat: 40 µg.
• Chłopcy i dziewczęta: 13 – 18 lat: 55 µg.
• Osoby dorosłe: 55 µg.
• Kobiety ciężarne: 60 µg.
• Kobiety karmiące piersią: 70 µg.

Najlepszym źródłem pokarmowym selenu są orzechy brazylijskie. Jednakże nie są one zbyt popularnym produktem w naszym kraju. Do innych produktów, które dostarczają stosunkowo dużo tego składnika, należą:

• jaja kurze,
• podroby (np. serca, ozorki),
• tuńczyk,
• łosoś,
• śledź,
• dorsz,
• pstrąg,
• flądra,
• owoce morza (ostrygi, homary).

Omawiany pierwiastek można dostarczyć, stosując również odpowiednie preparaty. Kupując selen, warto zwrócić uwagę na jego formę chemiczną. Najlepiej, aby była to selenometionina. Taka postać selenu znajduje się np. w tzw. drożdżach selenowych. Stosując selen należy jednocześnie pamiętać, aby nie przekraczać maksymalnej dopuszczalnej dawki. U osób dorosłych wynosi ona 400 µg/dzień. Przyjmowanie zbyt dużych ilości selenu prowadzi do zatrucia określanego mianem „selenozy“.

dr Bartek Kulczyński


Literatura:

1.    Hasani M. i wsp.: Effect of selenium supplementation on antioxidant markers: a systematic review and meta-analysis of randomized     controlled trials. Hormones, 2019, 18, 4, 451–462.
2.    Ou Y. i wsp.: Selenium and colorectal adenomas risk: a meta-analysis. Nutr Cancer, 2012, 64, 8, 1153 – 1159.
3.    Gong HY. i wsp.: Meta-analysis of the association between selenium and gastric cancer risk. Oncotarget, 2016, 7, 13, 15600 – 15605.
4.    Etminan M. i wsp.: Intake of selenium in the prevention of prostate cancer: a systematic review and meta-analysis. Cancer Causes Control, 2005, 16, 9, 1125 – 1131.
5.    Kurokawa S. i wsp.: Selenium. Role of the essential metalloid in health. Met Ions Life Sci., 2013, 13, 499–534.
6.    Fairweather-Tait SJ. i wsp.: Selenium bioavailability: current knowledge and future research requirements. Am J Clin Nutr., 2010, 91, 5, 1484–1491.