Rak piersi – o tym należy wiedzieć

Rak piersi to najczęstszy wśród kobiet nowotwór złośliwy. Jednocześnie znajduje się on na niechlubnym piątym miejscu, jeśli chodzi o śmiertelność z powodu nowotworów. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych (do których Polska należy) nawet co ósma kobieta zachoruje w swoim życiu na raka piersi. W Polsce stanowi on już 20 proc. wszystkich zachorowań na raka. Z uwagi na fakt, że nadal bardzo wiele przypadków tej choroby (nawet 15 proc.) jest wykrywanych na zbyt późnym etapie, warto wiedzieć, jakie są objawy raka piersi i jakie badania wykonywać regularnie, by zminimalizować ryzyko rozwoju tego nowotworu. Należy podkreślić bowiem, że rak piersi wykryty we wczesnym stadium może zostać całkowicie wyleczony.

Co to jest rak?

Na sam początek nieco teorii: nie każdy nowotwór jest rakiem, ale każdy rak jest nowotworem, a konkretnie nowotworem złośliwym powstałym z tkanki nabłonkowej. Rak jest chorobą, w przebiegu której dochodzi do niekontrolowanego rozrostu komórek, co prowadzi do powstania guza. Dzieje się tak wskutek mutacji, czyli specyficznych zmian w DNA znajdującym się w każdej komórce ciała.

Organizm człowieka jest w stanie do pewnego stopnia przeciwdziałać niekorzystnym zmianom genetycznym, które mogą prowadzić do rozwoju raka. Jednak kwestie genetyczne oraz środowiskowe mogą powodować, że naturalne mechanizmy obronne organizmu stają się niewystarczające – co w konsekwencji prowadzi do wspomnianych mutacji i niekontrolowanego rozrostu komórek, prowadzącego do powstania guza nowotworowego. A w najgorszym przypadku – do jego naciekania i „rozlewania się” do okolicznych tkanek, a nawet do powstawania przerzutów – czyli nowych guzów w innych rejonach ciała, będących pochodnymi guza pierwotnego.

Przykładowo, jeśli ktoś cierpi na raka piersi, to może się on rozprzestrzenić na przykład do płuc. Rozwija się tam wówczas guz, który posiada cechy komórek raka piersi – bowiem pierwotnie rozwinął się on właśnie z niego.

Uwaga nr 1: Należy wiedzieć, że na raka chorują głównie osoby starsze. W przypadku raka piersi – znacznie częściej chorują osoby po 50. roku życia niż młodsze. Jednak do zmian komórkowych, które mogą prowadzić do rozwoju nowotworu, dochodzi dużo wcześniej i nawet już w okresie „beztroskiej młodości” warto podejmować działania zmniejszające ryzyko zachorowania na raka (o nich przeczytasz za chwilę).

Rodzaje raka piersi

Rak piersi powstaje z komórek tkanki piersi. Najczęściej obejmuje przewody mlekowe lub zraziki (gruczoły, których zadaniem jest wytwarzanie mleka). Wyróżnia się dwie główne kategorie.

1. Rak piersi przedinwazyjny – który jest w zasadzie zmianą przednowotworową, z której mogą, ale wcale nie muszą, rozwinąć się komórki rakowe. Może obejmować przewody mlekowe lub zraziki, a cechuje go to, że komórki nowotworowe znajdują się we wspomnianych elementach, ale nie rozprzestrzeniły się do zdrowych tkanek piersi.

2. Rak piersi naciekający – to nowotwór, który objął więcej tkanek piersi, niż tylko przewody mlekowe lub zraziki. Naciekający rak piersi może mieć różne podtypy, w tym na przykład: brodawkowaty, cewkowy, śluzowy. Jeśli nie rozprzestrzenił się on poza pierś oraz węzły chłonne pachowe, to jest to wczesny etap choroby – zwykle operacyjny i możliwy do wyleczenia. Jeśli guz nowotworowy rozprzestrzenia się do tkanek okalających, poza pierś i/lub poza pobliskie węzły chłonne – mówimy o miejscowo zaawansowanym raku piersi. Nadal jest to rak możliwy do wyleczenia, choć jednocześnie stwarza ryzyko powstawania przerzutów.

Rak gruczołu piersiowego może dotyczyć także i mężczyzn, jednak występuje on bardzo rzadko (stanowi mniej niż 1 proc. wszystkich nowotworów złośliwych u tej płci).

Co sprzyja rozwojowi raka piersi?

Jak wspomniałem wcześniej, wiek jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju raka piersi. Zdecydowaną większość chorych stanowią kobiety mające 50–69 lat. Także nasze geny nie są bez znaczenia – rak w rodzinie, a zwłaszcza u najbliższych, to duże ryzyko zachorowania także i dla nas. Istnieją charakterystyczne geny, w których, jeśli stwierdzi się mutacje, to świadczy to o dużym ryzyku zachorowania – są to geny BRCA 1 i/lub BRCA 2.

Ponadto wśród czynników wpływających na rozwój raka piersi wyróżnia się:

• wczesną pierwszą miesiączkę (przed 12. rokiem życia),
• późną menopauzę (po 55. roku życia),
• bezdzietność, ale także późne macierzyństwo (urodzenie dziecka po 35. roku życia),
• pojawienie się łagodnych zmian rozrostowych w piersiach.

Duże znaczenie mają także kwestie środowiskowe, w tym:

• stosowanie używek – palenie papierosów, picie alkoholu (każde 10 gramów etanolu dziennie może zwiększać ryzyko rozwoju raka piersi nawet o 5–9 proc., bowiem alkohol niekorzystnie oddziałuje na stężenie estrogenów),
• ekspozycja na promieniowanie jonizujące, magnetyczne,
• długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej oraz stosowanie estrogenów w przebiegu menopauzy (hormonalna terapia zastępcza; choć w tej kwestii zdania są podzielone i decyzja o leczeniu hormonalnym, także antykoncepcji hormonalnej, powinna być podejmowana indywidualnie przez specjalistę, który weźmie pod uwagę wszelkie czynniki ryzyka oraz korzyści związane z danego leczenia),
• otyłość 

Uwaga nr 2: Oficjalne zalecenia związane z obniżeniem ryzyka zachorowania na raka piersi mówią o: unikaniu nadwagi i otyłości, wprowadzeniu regularnej aktywności fizycznej, ograniczeniu spożycia alkoholu, unikaniu palenia tytoniu oraz ograniczaniu stosowania skojarzonej hormonalnej terapii zastępczej.

Aluminium i antyperspiranty a rak

Nierzadko można spotkać się z opinią, że aluminium – jeden ze składników antyperspirantów – może zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi. Z jednej strony bowiem wiadomo, że aluminium może w pewnym stopniu wywoływać takie efekty hormonalne, jak wspominany już estrogen. Z drugiej strony antyperspirant to produkt, który nakładamy najczęściej na okolice pach, a więc i piersi – czyli tam, gdzie lokalizuje się opisywany nowotwór.

Co jeść, aby zapobiegać rakowi piersi?

Rak piersi w dużym stopniu wiąże się z czynnikami genetycznymi i hormonalnymi, ale także to, jaki styl życia prowadzimy nie pozostaje bez znaczenia. W 2019 r. naukowcy opublikowali obszerną publikację (metaanalizę), w której zebrali informacje pochodzące z wielu badań na temat wpływu diety na rozwój raka piersi oraz przeżywalność pacjentek ze zdiagnozowanym rakiem. Z tej pracy naukowej wynika kilka ważnych wskazówek, które mogą być podstawą do zmiany lub poprawienia swojego codziennego sposobu odżywiania na bardziej antyrakowy.

• Niektóre grupy produktów spożywczych stanowią potencjalny czynnik ryzyka rozwoju raka piersi poprzez wpływ na zwiększenie produkcji między innymi estrogenów – to głównie węglowodany proste (o wysokim indeksie glikemicznym) i produkty zawierające wysoce przetworzone mięso – ich udział należy zminimalizować w swoim menu.
• Błonnik, kwasy tłuszczowe wielonienasycone, witaminy C i E to składniki o potwierdzonej roli ochronnej wobec rozwoju raka piersi – działają one przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie, a także wpływają regulująco na stężenie estrogenów.
• Spośród owoców najbardziej antyrakowe (wobec raka piersi) są: borówki, truskawki, inne owoce jagodowe, ale również brzoskwinie i nektarynki (nawet 1–2 porcje tych owoców tygodniowo przekłada się na istotne zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka piersi).
• Jeśli chodzi o warzywa, to szczególnie warto uwzględniać w menu te zielone liściaste: szpinak, jarmuż, rukolę, ale także kapusty i sałaty, brokuły, szparagi oraz kalafiora.

Jakie są objawy raka piersi?

Im wcześniej choroba zostanie wykryta, tym większa szansa na całkowite wyleczenie. Dlatego też warto regularnie nie tylko wykonywać badania specjalistyczne, ale też badać się samodzielnie i obserwować swój organizm. Objawy raka piersi to w dużym stopniu zmiany wizualne na piersiach i/lub brodawce sutkowej:

• zmiana rozmiaru oraz kształtu jednej piersi / jednego sutka w stosunku do drugiej strony,
• „wciągnięcie” brodawki, zagłębienie skóry w jej okolicy lub na piersi,
• zgrubienie skóry, jej zaczerwienienie, obrzęk, wysypka.

Oczywiście naszą uwagę powinny też zwrócić takie symptomy, jak:

• wyczuwalny guzek w tkance piersiowej,
• uczucie bólu, dyskomfortu, który nie mija,
• wyciek z brodawki sutkowej.

W przypadku zaawansowanego raka piersi zaczerwienieniu i obrzękowi skóry towarzyszą widoczne dołeczki w skórze. Potocznie mówi się o tzw. „skórce pomarańczy”.

Jeśli któreś z wymienionych symptomów nas niepokoją, to należy niezwłocznie udać się do lekarza – w pierwszej kolejności najlepiej wybrać się do swojego lekarza rodzinnego, który pokieruje nas odpowiednio do specjalisty i/lub na właściwe badania. A skoro o tym mowa…

Jakie badania wykonać?

Podstawą, jeśli chodzi o badanie piersi, jest samobadanie. Ważne, by robić je regularnie, najlepiej od 3 do 5 dni po miesiączce – dzięki takiej regularności łatwiej jest wyczuć ewentualne niekorzystne zmiany w tkance piersi. Poniżej znajdziesz informację, jak prawidłowo takie badanie przeprowadzić.

Jeśli zaś chodzi o specjalistyczne badania piersi, to „złotym standardem” jest mammografia. Badanie to wykorzystuje bardzo niewielką dawkę promieniowania rentgenowskiego, a jednocześnie ma dużą czułość i dzięki niemu można wykryć nawet najmniejsze zmiany w piersiach.

Mniej czułe, ale nadal wartościowe są też badania takie, jak: USG piersi, a także badanie PET piersi.

Warto poddawać się badaniom przesiewowym oraz regularnym badaniom lekarskim. Schemat badań przesiewowych, w zależności od wieku (dla kobiet bez objawów i nieobciążonych dodatkowymi czynnikami ryzyka zachorowania na raka) jest następujący:

• kobiety w wieku 20–39 lat: powinny przejść badanie lekarskie piersi (u lekarza rodzinnego i/lub ginekologa) co najmniej raz na 36 miesięcy; nie ma konieczności wykonywania mammografii;
• kobiety w wieku 40–49 lat: powinny przejść badanie lekarskie piersi co najmniej raz na 12 miesięcy; nie ma konieczności wykonywania mammografii;
• kobiety w wieku 50–69 lat: powinny przejść badanie lekarskie piersi co najmniej raz na 12 miesięcy; powinny poddać się badaniu mammografii co 2 lata;
• kobiety w wieku powyżej 70 lat: powinny przejść badanie lekarskie piersi co najmniej raz na 12 miesięcy; nie ma konieczności wykonywania mammografii (lecz decyzja o tym badaniu powinna być ustalana indywidualnie).

Uwaga nr 4: Jak wykonać samobadanie piersi w prawidłowy sposób? Najpierw należy podnieść ramiona w górę i obejrzeć piersi w lustrze, po czym ręce przenieść na biodra i sprawdzić, czy tkanka piersi po zmianie pozycji zachowuje się naturalnie. Następnie, po tym badaniu wizualnym można przejść do badania fizykalnego – złączamy trzy środkowe palce jednej dłoni, po czym unosimy drugą rękę w górę (za głowę) i dokładnie sprawdzamy pierś ruchami okrężnymi oraz promienistymi. To samo robimy z drugą piersią. Fizykalną część badania wykonujemy najpierw na stojąco, a następnie w pozycji leżącej.

Diagnostyka to inwestycja

Choć skuteczność leczenia raka piersi z roku na rok rośnie, nadal jednak niestety zbyt wiele jego przypadków jest wykrywanych w późnym stadium. Rak piersi rocznie powoduje śmierć nawet 5–6 tys. kobiet w Polsce. Regularne badanie oraz dbanie o swoje zdrowie na co dzień to ogromna inwestycja w swoje zdrowie, a także jest to swego rodzaju „ubezpieczenie na życie”.

Literatura

Linhart C. i wsp.: Use of Underarm Cosmetic Products in Relation to Risk of Breast Cancer: A Case-Control Study, EBioMedicine, 2017, 21: 79-85.

Jassem J., Krzakowski M., Bobek-Billewicz B. i wsp.: Breast cancer, Oncol Clin Pract, 2020; 16.

https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/jak-prawidlowo-wykonac-samobadanie-piersi (dostęp 16.08.23 r.).

https://www.pexps.pl/files/upload/files/Rak-piersi-w-Polsce.pdf (dostęp dn. 16.08.23 r.).

Winczura P. i wsp.: Polskie i międzynarodowe zalecenia dotyczące leczenia raka piersi, NOWOTWORY Journal of Oncology, 2013, 63, 1: 58–65.

Jeznach M. i wsp.: Rak piersi – rozwój wczesnej diagnostyki nieinwazyjnej w celu ograniczenia umieralności i złagodzenia konsekwencji psychologicznych choroby, Psychoonkologia, 2013, 2: 35–49.

De Cicco P. i wsp.: Nutrition and Breast Cancer: A Literature Review on Prevention, Treatment and Recurrence, Nutrients, 2019, 11.