Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)

W 1835 roku po raz pierwszy został opisany przypadek rozedmy płuc.

To nieodwracalne zniszczenia w częściach płuc odpowiedzialnych za wymianę gazową. Rozedma płuc uznawana jest za jedną ze składowych przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Z kolei w 1963 roku po raz pierwszy opisano zjawisko wrodzonego niedoboru α1-antytrypsyny, które jest czynnikiem wywołującym rozedmę całego zrazika płuc.

U osób palących tytoń dochodzi do zniszczenia oskrzelików oddechowych, w związku z czym zaobserwowano u nich rozedmę środka zrazika. Zraziki płucne stanowią podstawową jednostkę płuc i dzielą się na najmniejsze odcinki tzw. grona płucne.

W 1964 roku wprowadzono systemową nazwę przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Zjawiskiem tym określono przewlekłe zapalenie oskrzeli współistniejące z rozedmą płuc.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) to połączenie przewlekłego zapalenia oskrzeli i rozedmy płuc.

W 2001 roku opublikowano pierwszy raport Światowej Strategii Rozpoznawania, Leczenia i Prewencji POChP (Global Initiative for Chronic Obstructive Luhn Disease – GOLD). Według GOLD, w Polsce POChP stwierdza się wśród ok. 9% populacji powyżej 40. roku życia, a na całym świecie choroba ta stanowi trzecią pozycję wśród najczęstszych przyczyn zgonów. Jest to nieuleczalna i postępująca choroba, która charakteryzuje się ograniczonym przepływem powietrza przez drogi oddechowe (tzw. obturacja).

Choroba jest odpowiedzią zapalną ze strony dróg oddechowych na działanie substancji szkodliwych zawartych w dymie tytoniowym, pyłach, gazach oraz innych zanieczyszczeniach. Największym czynnikiem ryzyka zachorowania i zgonu jest palenie tytoniu – za rozwój choroby nałóg ten odpowiada nawet w 80–90% przypadków. Ryzyko wśród palaczy fajek, cygar czy e-papierosów jest niższe niż w przypadku osób palących papierosy, ale wyższe niż w przypadku osób niepalących w ogóle. W wywiadach lekarskich większość chorych przyznaje się do wieloletniego palenia papierosów. POChP u osób nigdy niepalących stanowi 10–20% przypadków, i częściej są to kobiety.

Inne czynniki ryzyka (poza dymem tytoniowym) to:

• pyły organiczne lub nieorganiczne, związki chemiczne i opary w miejscu pracy,
• długotrwałe przebywanie w niewietrzonych lub słabo wietrzonych pomieszczeniach, w których następnie w źle funkcjonujących piecach spala się drewno, odchody zwierzęce, odpady rolnicze lub węgiel,
• zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego,
• współtowarzyszące choroby układu oddechowego: astma, przewlekłe zapalenie oskrzeli, przebyta gruźlica płuc i inne zakażenia prowadzące do zmniejszenia pojemności płuc,
• genetycznie uwarunkowany niedobór α1-antytrypsyny,
• stres oksydacyjny,
• niski status społeczny, ekonomiczny i niedostateczna wiedza na temat zagrożeń.

Objawy:

• przewlekły kaszel, często występujący przez cały dzień, rzadko wyłącznie w nocy,
• przewlekłe odksztuszanie flegmy – najintensywniej rano, tuż po przebudzeniu; często utrzymuje się przez cały dzień; plwocina może zawierać krew,
• duszności, z początku przy wysiłku, a potem również podczas spoczynku,
• świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej,
• sinica – zmiana koloru skóry spowodowana spadkiem ilości tlenu we krwi,
• łatwe męczenie się, zadyszka,
• brak apetytu, chudnięcie,
• jeśli jest niewydolność serca, występują obrzęki wokół kostek,
• pogorszenie nastroju, depresja, lęk.

Okresowo objawy te mogą się zaostrzać.

Badania diagnostyczne:

• Spirometria – to najważniejsze, podstawowe badanie mające na celu rozpoznanie i monitorowanie przebiegu choroby. Bada się objętość i pojemność płuc.
• Gazometria – badanie poziomu gazów we krwi.
• Pletyzmografia – pozwala na ocenę całkowitej ilości powietrza zawartej w płucach.
• Ocena tolerancji wysiłku –w zaawansowanej chorobie jest ona niska. Oceniać można 6-minutowy marsz, bieg na bieżni, monitorując przy tym aktywność dzięki akcelerometrom lub innym urządzeniom.
• RTG klatki piersiowej.
• Morfologia krwi obwodowej – w POChP często występuje zwiększenie liczby erytrocytów.
• Pulsonometria – pomiar zawartości tlenu we krwi.
• Posiew plwociny w kierunku wykrycia drobnoustrojów.
• Badania w kierunku niedoboru α1-antytrypsyny.

Leczenie farmakologiczne i niefarmakologiczne

POChP jest chorobą postępującą – czynność płuc wraz z upływem czasu ulega stopniowemu pogorszeniu. Leczenie zależy przede wszystkim od stopnia zaawansowania choroby. Postęp choroby uzależniony jest od palenia tytoniu i narażenia na inne czynniki związane z higieną oddychania. Całkowite zaprzestanie palenia tytoniu to jedyny sposób zwolnienia postępu choroby. Równie ważne jest unikanie biernego palenia, a także palenia e-papierosów.

Leczenie farmakologiczne

W zależności od tego, czy choroba jest przewlekła, czy występują zaostrzenia, stosuje się odmienną procedurę leczenia.

Większość leków podawana jest w formie wziewnej. Stosuje się leki rozkurczające oskrzela, które zmniejszają duszność, poprawiają tolerancję wysiłku i niwelują ryzyko zaostrzeń. Podaje się β2 –mimetyki wziewne długo działające (ok. 12 godzin) oraz β2 –mimetyki wziewne krótko działające (ok. 4–6 godzin). Stosuje się także leki przeciwcholinergiczne wziewne, jak i teofilinę o przedłużonym działaniu. Antybiotykoterapię zaleca się u chorych, u których występują trzy główne objawy: nasilenie duszności, zwiększenie objętości odksztuszanej plwociny oraz zmiana charakteru plwociny na ropny.

Leczenie niefarmakologiczne

Leczenie niefarmakologiczne obejmuje rehabilitację, ruch na świeżym powietrzu, dietoterapię, fitoterapię, leczenie tlenem oraz codzienną profilaktykę – dbanie o wietrzenie pomieszczeń czy unikanie dymu tytoniowego. Wszystkim chorym na POChP zaleca się codzienną aktywność fizyczną (a jeśli jest to możliwe) jak najczęściej na świeżym powietrzu. Ponadto dobrze jest wykonywać ćwiczenia wyrównujące oddech, dokładać wszelkich starań, by porzucić nałóg palenia, a w razie konieczności zastosować leczenie od uzależnienia tytoniowego. Właściwe odżywianie odgrywa ważną, wspomagającą rolę w leczeniu choroby. Zbyt mała masa ciała wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zgonu, dlatego należy pilnować, by chory nie był niedożywiony, lecz aby jego dieta była bogata w minerały i witaminy. Chorzy powinni jeść często małe, urozmaicone posiłki, wzbogacone odżywkami. U chorych może także wystąpić otyłość pogarszająca czynność płuc i nasilająca objawy POChP, dlatego tacy pacjenci powinni dążyć do redukcji masy ciała.

Zioła wspomagające leczenie POChP

Zioła mają charakter pomocniczy i kurację nimi należy uzgodnić z lekarzem. Po jakie zioła najlepiej sięgnąć? Po wykrztuśne i przeciwzapalne.

Przepis na mieszankę ziołową:

Składniki:

• ziele tymianku 50 g,
• owoc anyżu 50 g,
• owoc kopru włoskiego 50 g,
• ziele macierzanki 50 g,
• korzeń prawoślazu 50 g,
• liść szałwii 50 g.

Przygotowanie:

Zioła wymieszać. Dwie łyżki stołowe ziół zalać ½ l wrzącej wody, zagotować i przelać do termosu na ok. 20 minut. Przecedzić. Pić 4 razy dziennie po ½ szklanki ciepłego naparu. Do naparu można dodać łyżeczkę ziołomiodu sosnowego.

Warto zwrócić uwagę, że odruch kaszlu nie powinien być w ciągu dnia blokowany, ponieważ pomaga oczyścić płuca z zalegającej flegmy i innych szkodliwych związków z dróg oddechowych. W początkowych stadiach POChP często wystarcza rezygnacja z palenia papierosów, zmiana nawyków żywieniowych, kuracje ziołowe, a także zwiększenie aktywności fizycznej.

Opracowała Agata Majcher

Źródła:
Choroby układu oddechowego, redaktorzy działu: E. Niżankowska-Mogilnicka i R. Krenke, [w:] „Medycyna Praktyczna”, Kraków 2018.
Kaczmarczyk-Sedlak I., Ciołkowski A., Zioła w medycynie, choroby układu oddechowego, Warszawa 2017.