Powrót do zdrowia po operacji – jak sposób odżywiania wpływa na gojenie ran?

Rzadko kiedy pacjent otrzymuje od lekarza prowadzącego kompletny pakiet informacji, jaką dietę powinien zastosować przed i po operacji.  Owszem, najczęstszą wskazówką jest zalecenie powstrzymywania się przed przyjmowaniem pokarmów tuż przed zabiegiem, jednak– ile tak naprawdę wiemy w temacie jak jeść przed i po bardzo poważnej interwencji w tkanki i narządy, by rany szybko się goiły, a blizny ładnie zasklepiały?

Operacja często jest traumatycznym wydarzeniem zostawiającym blizny nie tylko widoczne gołym okiem. Szramy na skórze są zauważalne, ale pozostają także ślady wewnątrz ciała, nie mówiąc o urazach natury mentalnej – „pamiątkach” po operacji.

Każda interwencja chirurgiczna wywołuje stres fizyczny i psychiczny, do tego dochodzi konieczność zażywania różnego rodzaju leków, które oprócz działania przeciwzapalnego i przeciwbólowego mogą wywoływać skutki uboczne, zaburzenia snu czy pogorszenie samopoczucia. Te wszystkie wymienione czynniki nasilają zwiększone zapotrzebowanie na  dożywienie komórek. Warto więc zwrócić szczególną uwagę na to, jakie składniki odżywcze rekonwalescent powinien przyjmować wraz z pokarmem i/lub suplementami diety, które dostarczą organizmowi energii, budulca i enzymatycznych katalizatorów do sprawnej pracy komórek.

Aminokwasy i proteiny

Aminokwasy i proteiny stanowią podstawowy budulec tkanki łącznej. Te makroskładniki mają kluczowe znaczenie dla wielu funkcji organizmu. Białka są niezbędne w procesie gojenia ran np. pooperacyjnych czy powypadkowych.

Zabieg chirurgiczny mobilizuje naturalne mechanizmy obronne. By gojenie ran, odnowa tkanek i regeneracja narządów przebiegały zgodnie z planem, białka budulcowe powinny być dostarczane w większych niż dotychczas ilościach. Procesy naprawcze wyczerpują zapasy protein i aminokwasów, a niedobór białek u osób po operacjach utrudnia prawidłowe gojenie ran i wpływa na większe ryzyko powikłań okołooperacyjnych.

W powrocie do zdrowia nie można się obejść bez tryptofanu – aminokwasu odgrywającego kluczową rolę w syntezie „hormonu szczęścia” – serotoniny. Okres po operacji raczej do najszczęśliwszych nie należy, a jednym z powodów obniżenia nastroju jest niski poziom neuroprzekaźników. Ludzki organizm nie jest w stanie samodzielnie syntezować tryptofanu, dlatego powinno się go dostarczać wraz z pożywieniem. Bardzo dobrym źródłem tego aminokwasu są: banany, migdały i gorzka czekolada.

Przepis na deser poprawiający nastrój

Pokrój banany w talarki, polej stopioną gorzką czekoladą i posyp podprażonymi płatkami migdałowymi.

Dobre tłuszcze

Do gojenia się ran potrzebne są również dobre tłuszcze i kwasy tłuszczowe niezbędne do budowy nowych błon komórkowych, ponadto ten rodzaj makroskładników pokarmowych jest dobrym źródłem energii potrzebnej przy rekonwalescencji. Zbilansowana dieta pooperacyjna powinna uwzględniać pulę wielo- i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych zawartych m.in. w: awokado, orzechach włoskich, rybach, nasionach czy oliwie z oliwek. Wiele źródeł poleca rekonwalescentom picie tłustego rosołu z organicznego drobiu.

Witamina B-complex

Z punktu widzenia gojenia się ran i regeneracji tkanki ważna jest witamina B11 (kwas foliowy) mająca istotne znaczenie w odniesieniu do podziału komórkowego i wzrostu. Często organizm nie dysponuje nią w ilościach wystarczających. Witamina B12 uczestniczy w licznych procesach odpowiedzialnych za np. produkcję krwi czy syntezę neurotransmiterów i hormonów. Ale nie tylko te dwie witaminy z grupy B poprawiają powrót do zdrowia po operacjach. Witamina B6 pomaga w zmniejszaniu stanów zapalnych, bierze też udział w regulacji poziomu serotoniny (hormonu szczęścia) oraz melatoniny (odpowiedzialnej za zasypianie i sen). Z punktu widzenia wspierania układu nerwowego witaminy: B3, B6, B7, B12 biorą w tym czynny udział. Dodatkowo witaminy B1 i B3 działają przeciwdepresyjnie. Ponadto witaminy B1 i B9 pomagają organizmowi zastępować martwe i uszkodzone komórki, co jest pożądane w postępie regeneracji. Każda z witamin z grupy B pełni ważne funkcje, dlatego najlepiej je suplementować w całym kompleksie.

Witamina C

Antyoksydanty (przeciwutleniacze) to związki chemiczne, których głównym zadaniem jest neutralizacja wolnych rodników tlenowych. Jedną z przyczyn powstawania większej ilości wolnych rodników jest stres. Czas po operacji z pewnością łatwym nie jest, dlatego wskazane jest dbanie o uzupełnianie antyoksydantów w diecie. Witamina C to świetny przeciwutleniacz, ale są także inne powody, dla których jest ona absolutnie ważna w powrocie do zdrowia.

Dieta bogata w witaminę C wspomaga regenerację tkanek (również blizn) ran, złamań czy innych obrażeń tkanki łącznej po zabiegach chirurgicznych. Naukowcy zauważyli, że poziom witaminy C u pacjentów po zabiegach operacyjnych jest zbyt niski. Istnieje wyjaśnienie, dlaczego tak się dzieje – witamina C w okresie rekonwalescencji jest ważna dlatego, że uczestniczy w syntezie kolagenu i z tego powodu zużywana jest na bieżąco, więc zapotrzebowanie na nią jest bardzo wysokie. Bez witaminy C tworzenie nowej zastępczej tkanki łącznej jest niemożliwe.

Cynk

Cynk to nie tylko pierwiastek śladowy znany ze wzmacniania odporności. Uczestniczy on też  w wielu procesach enzymatycznych. W kontekście powrotu do zdrowia i leczenia ran warto nadmienić, że cynk wspomaga regenerację skóry i kolagenu. Jest to szczególnie ważna informacja, gdy podczas zabiegu operacyjnego utworzyły się rozległe rany. Jego główną zaletą jest regulowanie stanów zapalnych i działanie antyoksydacyjne. Źródłem cynku w pożywieniu są: ostrygi, jaja lub produkty pełnoziarniste.

Miedź

Miedź jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania kilku enzymów miedzi uczestniczących w ważnych procesach metabolicznych. Bierze udział w oddychaniu komórkowym, w dojrzewaniu hormonów peptydowych, pomaga w eliminacji wolnych rodników, pełni istotną funkcję w sieciowaniu kolagenu, elastyny i  keratyny oraz uczestniczy w produkcji melaniny, a także bierze udział w homeostazie żelaza. Ponadto miedź odgrywa rolę w regulacji rytmu dobowego i może być również niezbędna do prawidłowego procesu krzepnięcia krwi i angiogenezy. Miedź bierze udział w syntezie: kolagenu – białka stanowiącego kluczowy element budulcowy większości organów. Szczególnie: skóry, kości, zębów, chrząstek, naczyń krwionośnych oraz rogówki oka.

Ważna uwaga:

Miedź i cynk konkurują ze sobą o ten sam cykl przemian i aby pozostać przy zdrowiu, należy te dwa mikroelementy suplementować w odpowiednich proporcjach. Prawidłowe proporcje cynku do miedzi to: 10:1. Cynk i miedź rywalizują ze sobą o te same ścieżki metaboliczne, są wzajemnymi antagonistami, przez co zbyt duże stężenie miedzi blokuje optymalne wchłanianie cynku.

Kolagen

Kolageny to grupa białek fibrylarnych stanowiących główny składnik substancji międzykomórkowej organizmów zwierzęcych nadających tkankom odporność na rozciąganie. Kolagen pełni funkcję głównego białka strukturalnego, jest najważniejszym składnikiem strukturalnym tkanek łącznych. Należą do nich między innymi: włosy, skóra i paznokcie. Podstawową funkcją kolagenu jest łączenie ze sobą komórek. Tworzy on sprężyste rusztowanie wokół narządów wewnętrznych, chroniąc je. Uzupełnianie kolagenu w okresie rekonwalescencji jest kluczowe, ponieważ jest on na bieżąco wykorzystywany.

Elektrolity

Przed operacją lekarz może zlecić badania krwi, w tym m.in. poziom elektrolitów. Celem tych badań jest przedoperacyjna ocena chorego. Dbanie o właściwy poziom elektrolitów (sód, potas, wapń, oraz magnez) jest ważne w okresie rekonwalescencji pooperacyjnej ze względu na utrzymanie w homeostazie gospodarki wodno-elektrolitowej. Elektrolity przyciągają cząsteczki wody i dystrybuują je tam, gdzie powinny trafić. Są one niezbędne dla dobrego funkcjonowania mięśni (w tym serca) oraz umożliwiają przewodzenie impulsów nerwowych niezbędnych do funkcjonowania mózgu i układu nerwowego. W czasie gdy pacjent dochodzi do siebie po operacji, powinien mieć odżywione i nawodnione komórki ciała, co jest rolą elektrolitów.

Uwaga na sól

Według najnowszych badań zbyt mocne solenie potraw uszkadza makrofagi,  co może prowadzić do pogorszenia regeneracji ran.

Okres pooperacyjny wymaga dużej cierpliwości i zaangażowania zarówno ze strony osoby chorej, jak i najbliższego otoczenia. Jest to trudny czas dla obu stron, jednak naprawdę odpowiednie mikro- i makroskładniki pokarmowe bardzo wspomagają proces gojenia ran i przyspieszają powrót do zdrowia. Należy tylko każdego dnia konsekwentnie dążyć do upragnionego celu i nie zaniedbywać spraw dietetycznych, co i tak jest kroplą w morzu potrzeb…

Opracowała Agata Majcher