Popularne diety w zapobieganiu nowotworom

Odpowiednia dieta może zarówno działać profilaktycznie wobec rozwoju nowotworu, jak i spowalniać postęp choroby. Specjaliści wskazują, że nawet 40 proc. wszystkich przypadków nowotworów można zapobiec poprzez wprowadzenie korzystnych zmian w diecie i codziennym stylu życia. Zatem, które popularne sposoby odżywiania są najbardziej w tym skuteczne? W niniejszym artykule sprawdzamy, co na temat różnych podejść żywieniowych w kontekście prewencji i terapii nowotworów mówi nauka.

Dieta antynowotworowa – czyli jaka?

Nadmierne spożycie kalorii, w tym pochodzących z cukrów prostych, a także niska podaż błonnika czy zaburzona równowaga między kwasami tłuszczowymi omega-3 i omega-6 w diecie to – jak wskazują specjaliści – główne czynniki dietetyczne zwiększające ryzyko zachorowania na raka. Z kolei szanse, że nie dotknie nas ta choroba wzrastają (do nawet 40–70 proc.!), gdy w swoim codziennym menu uwzględnimy:

• świeże warzywa i owoce (zwłaszcza warzywa kapustne, np. brokuły, warzywa zielonoliściaste, warzywa cebulowe, np. czosnek, a także owoce jagodowe, cytrusowe) – zaleca się co najmniej 10 porcji warzyw i 4 porcje owoców dziennie (przy czym „porcja” to sztuka/garść),
• źródła lignanów (to jedna z frakcji błonnika) – najbogatsze jest siemię lniane i zaleca się spożywać około 30 g tych nasion dziennie,
• produkty zawierające selen (np. orzechy brazylijskie, ryby, owoce morza, jaja),
• źródła kwasu foliowego i witaminy B12, w tym: jarmuż, natka pietruszki, brokuły, soja, fasola, podroby, śledź, makrela,
• witaminę D, głównie w postaci suplementów – w dawce minimum 1000 IU dziennie, gdyż zwyczajowa dieta nie jest w stanie pokryć dziennego zapotrzebowania człowieka na ten składnik w 100 proc.,
• produkty bogate w karotenoidy, np. papryka, pomidor, marchew, bataty, morele, jarmuż.

Jednocześnie zaleca się zupełne wyeliminowanie z diety wysokooczyszczonej mąki (a także „białego” pieczywa, makaronu i innych produktów mącznych) oraz źródeł cukru (w tym „białego” cukru, syropów cukrowych). Wiele z powyższych zasad zostało uwzględnionych w powszechnie stosowanych dietach prozdrowotnych, w tym w diecie śródziemnomorskiej, DASH czy przeciwzapalnej. Co mówi nauka na temat bezpośredniego wpływu tych sposobów odżywiania na ryzyko zachorowania na nowotwór?

Dieta śródziemnomorska – najlepsza w przeciwdziałaniu nowotworom?

W wielu rankingach na przestrzeni dziesiątek lat dieta śródziemnomorska zdobyła pierwsze miejsce pod względem wpływu na ogólny stan zdrowia. Jest bogata w oliwę, orzechy, pestki, nasiona i tłuste ryby, strączki, pełnoziarniste produkty zbożowe, świeże warzywa i owoce oraz prozdrowotne zioła. Ogranicza natomiast spożycie wszelkich produktów wysokoprzetworzonych, słodyczy, zaleca się w niej też zmniejszenie udziału mięsa na rzecz ryb i innych chudych źródeł białka.

Jej stosowanie wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem zachorowania na wiele chorób i śmiertelności z nimi związanej. Dotyczy to zwłaszcza schorzeń układu sercowo-naczyniowego, ale i cukrzycy, chorób neurodegeneracyjnych czy właśnie nowotworów. Badacze wskazują, że dieta śródziemnomorska może bowiem zmniejszać ryzyko zachorowania na raka ogółem o około 13 proc, czyli byc postrzegana jako dieta antynowotworowa. Jeśli chcemy natomiast wziąć pod uwagę konkretne rodzaje nowotworów, to ryzyko zachorowania dzięki diecie śródziemnomorskiej jest mniejsze o:

• 15 proc. dla raka jelita grubego,
• 7 proc. dla raka piersi,
• 60 proc. dla raka głowy/szyi,
• 27 proc. dla raka żołądka,
• 4 proc. dla raka prostaty,
• 42 proc. dla raka wątroby.

Prozdrowotne działanie diety śródziemnomorskiej wynika z kilku czynników, ale najważniejszy z nich, jak podkreślają naukowcy, to wysoki udział oliwy w menu. Produkt ten zawiera dużą ilość przeciwutleniaczy i cechuje się korzystnym stosunkiem kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6. Specjaliści twierdzą, że osoby spożywające oliwę regularnie rzadziej chorują na raka (zwłaszcza dotyczy to nowotworów piersi i związanych z układem pokarmowym). Jednak nie oznacza to, że ze względów zdrowotnych możemy jeść oliwę bez rozsądku – pamiętajmy, że mimo nieocenionych walorów tego produktu, zawiera on dużo kalorii.

Antynowotworowe działanie diety śródziemnomorskiej wzmacniają ponadto przyprawy i zioła charakterystyczne dla tego sposobu odżywiania. Warto wyróżnić tu:

• imbir – między innymi zmniejsza potencjał guza nowotworowego do rozwijania swojej sieci naczyń krwionośnych, czyli procesu angiogenezy,
• pieprz czarny – zawarta w nim kapsaicyna ma wpływ na apoptozę, czyli śmierć komórek rakowych,
• rozmaryn – działa silnie antyoksydacyjnie,
• kurkumę – ma znaczące działanie przeciwzapalne, 
• kumin – zawarty w nim tymochinon to związek o działaniu antyoksydacyjnym i cytotoksycznym wobec komórek rakowych,
• czosnek – działa przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie i cytotoksycznie; przykładowo, włączenie czosnku do diety może skutkować obniżeniem ryzyka zachorowania na raka żołądka o 50 proc. i jelita grubego o 20 proc.,
• cynamon.

Warto dodać, że bardzo podobnym do diety śródziemnomorskiej sposobem odżywiania jest dieta DASH. Została opracowana w celu zmniejszenia ryzyka zachorowania na schorzenia układu sercowo-naczyniowego, głównie poprzez obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Ale okazuje się, że może mieć też działanie protekcyjne wobec nowotworów, więc jest to kolejna godna uwagi dieta antynowotworowa. Jej przestrzeganie może zmniejszać ryzyko zachorowania na raka jelita grubego o 19 proc., a raka piersi o 34 proc.

Dieta przeciwzapalna – na ile chroni przed rakiem?

Stan zapalny bezpośrednio wiąże się ze zwiększeniem ryzyka rozwoju raka, a dodatkowo ma związek z każdym etapem tej choroby – zarówno z inicjacją, jak i promocją, progresją i przerzutami. Istotnym czynnikiem prowadzącym do zapoczątkowania procesu nowotworzenia jest uszkodzenie DNA w komórkach, a może je powodować stres oksydacyjny (który towarzyszy stanom zapalnym, a w zasadzie jest z nimi tożsamy). Przykładowo, przewlekły stan zapalny przyzębia, według publikacji z 2022 r., może nawet o kilkadziesiąt procent zwiększać ryzyko zachorowania na raka: żołądka, jelita grubego, pęcherza moczowego czy też tarczycy.

Na czym polega dieta przeciwzapalna? Jej podstawową zasadą jest włączenie do menu produktów o wysokim potencjale przeciwzapalnym, tj.:

• pomidorów i przetworów pomidorowych,
• brokułów i kiełków brokułów,
• warzyw zielonoliściastych,
• tłustych ryb (np. łososia, sardynek, śledzia),
• wiśni, granatów i soków z tych owoców,
• owoców jagodowych (borówek, truskawek, jagód, malin, porzeczek),
• awokado,
• cebuli,
• czosnku,
• ziół i przypraw – w tym między innymi imbiru, kurkumy, chili, cynamonu, ziela jeżówki purpurowej, tarczycy bajkalskiej, rumianku pospolitego, nagietka lekarskiego,
• olejów roślinnych – np. oliwy (z oliwek), z wiesiołka, z awokado, z czarnuszki,
• kakao (i gorzkiej czekolady),
• orzechów, pestek i nasion – np. orzechów włoskich, siemienia lnianego, migdałów, nasion chia.

Dieta przeciwzapalna ponadto wyklucza spożycie takich produktów, jak: frytki i inne produkty głęboko smażone, alkohol, biała mąka i produkty na niej bazujące, biały cukier (i inne typy cukru), wysokoprzetworzone produkty mięsne, słodycze i wyroby cukiernicze. Takie przeciwzapalne menu może przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka zachorowania na przykład na raka żołądka o 27 proc. Z kolei w najnowszym badaniu (z października 2023 r.) badacze wskazali, że kobiety niestosujące diety przeciwzapalnej (w porównaniu do tych na diecie przeciwzapalnej) miały o 13 proc. wyższe ryzyko zachorowania na raka piersi.

Z kolei w innej publikacji z 2023 r. dowiadujemy się, że stosowanie diety przeciwzapalnej w okresie chemioterapii wiązało się z: mniejszym odczuciem zmęczenia przez pacjentów, poprawionymi wartościami wskaźników związanych ze stanem zapalnym w organizmie, a także ogólnie polepszonym stanem odżywienia u chorych na raka płuc. Zatem dieta przeciwzapalna może być z powodzeniem stosowana zarówno jako element profilaktyki, jak i terapii nowotworów.

Czy dieta ketogeniczna to dobry wybór przeciwko rakowi?

Dieta ketogeniczna to taka, w której co najmniej 80 proc. energii w menu pochodzi z tłuszczów. Czy jej stosowanie może niwelować ryzyko zachorowania na raka? Jeśli chodzi o literaturę naukową, to nadal nie mamy w tej sprawie kompromisu – niektórzy specjaliści, zwłaszcza ci przeprowadzający swoje badania na zwierzętach, podkreślają korzystną rolę ograniczenia węglowodanów w diecie w celu zmniejszenia dostaw energii do komórek nowotworowych. Z kolei badania w tej kwestii z udziałem ludzi, choć niejednokrotnie dostarczają pozytywne wnioski, to jednocześnie są przeprowadzane na zbyt małą skalę, by ich wyniki przekładać na ogół populacji.

Obecnie wiemy jednak, że dieta ketogeniczna raczej nie przekłada się bezpośrednio na niższe ryzyko zachorowania na raka. Natomiast może być jednym z elementów leczenia nowotworu (np. jako dodatek do chemioterapii), gdyż przyczynia się do spowolnienia tempa progresji choroby. Dzieje się tak głównie poprzez hamujący wpływ tego sposobu odżywiania na powstawanie cytokin prozapalnych.

Tu jednak warto zaznaczyć, że aby dieta ketogeniczna spełniała to zadanie, powinna składać się nie tylko ze zdrowych źródeł tłuszczu, ale i dużej ilości produktów niskoprzetworzonych oraz świeżych warzyw. Innymi słowy, sam fakt stosowania diety wysokotłuszczowej to jeszcze nie wszystko – głównym narzędziem antynowotworowym w tej diecie jest dobór odpowiednich produktów. Warto, by ten sposób odżywiania bazował więc głównie na:

• świeżych warzywach,
• nasionach roślin strączkowych (w umiarkowanej ilości),
• olejach roślinnych,
• awokado,
• orzechach, pestkach, nasionach,
• tłustych rybach.

Warto uwzględnić w nim także wspominane już prozdrowotne przyprawy i zioła (np. kurkumę, cynamon, imbir, czosnek). Tym niemniej, jeśli chodzi o kwestię wpływu odżywiania na rozwój nowotworów, to na ten moment dysponujemy najmocniejszymi dowodami naukowymi w kierunku diety śródziemnomorskiej.

Bibliografia: 1. Donaldson MS. Nutrition and cancer: a review of the evidence for an anti-cancer diet. Nutr J. 2004 Oct 20;3:19. 2. Kim EH, Nam S, Park CH, Kim Y, Lee M, Ahn JB, Shin SJ, Park YR, Jung HI, Kim BI, Jung I, Kim HS. Periodontal disease and cancer risk: A nationwide population-based cohort study. Front Oncol. 2022 Aug 23;12:901098. 3. Schwingshackl L, Hoffmann G. Adherence to Mediterranean diet and risk of cancer: an updated systematic review and meta-analysis of observational studies. Cancer Med. 2015 Dec;4(12):1933-47. 4. Psaltopoulou T, Kosti RI, Haidopoulos D, Dimopoulos M, Panagiotakos DB. Olive oil intake is inversely related to cancer prevalence: a systematic review and a meta-analysis of 13,800 patients and 23,340 controls in 19 observational studies. Lipids Health Dis. 2011 Jul 30;10:127. 5. Mohseni R, Mohseni F, Alizadeh S, Abbasi S. The Association of Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) Diet with the Risk of Colorectal Cancer: A Meta-Analysis of Observational Studies. Nutr Cancer. 2020;72(5):778-790. 6. Toorang F, Sasanfar B, Esmaillzadeh A, Zendehdel K. Adherence to the DASH Diet and Risk of Breast Cancer. Clin Breast Cancer. 2022 Apr;22(3):244-251. 7. Talib WH, AlHur MJ, Al Naimat S, Ahmad RE, Al-Yasari AH, Al-Dalaeen A, Thiab S, Mahmod AI. Anticancer Effect of Spices Used in Mediterranean Diet: Preventive and Therapeutic Potentials. Front Nutr. 2022 Jun 14;9:905658. 8. Talib WH, Mahmod AI, Kamal A, Rashid HM, Alashqar AMD, Khater S, Jamal D, Waly M. Ketogenic Diet in Cancer Prevention and Therapy: Molecular Targets and Therapeutic Opportunities. Curr Issues Mol Biol. 2021 Jul 3;43(2):558-589. 9. Zhang Y, Cui G, Xiu Y, Zhao M. The Effect of Nutritional Support Based on the Dietary Anti-Inflammatory Index on Cancer-Related Fatigue in Lung Cancer Patients Undergoing Chemotherapy. Cancer Nurs. 2023 Sep-Oct 01;46(5):394-404. 10. Bodén S, Myte R, Wennberg M, Harlid S, Johansson I, Shivappa N, Hébert JR, Van Guelpen B, Nilsson LM. The inflammatory potential of diet in determining cancer risk; A prospective investigation of two dietary pattern scores. PLoS One. 2019 Apr 12;14(4):e0214551. 11. Hajji-Louati M, Gelot A, Frenoy P, Laouali N, Guénel P, Romana Mancini F. Dietary Inflammatory Index and risk of breast cancer: evidence from a prospective cohort of 67,879 women followed for 20 years in France. Eur J Nutr. 2023 Aug;62(5):1977-1989.