Półpasiec

Półpasiec to choroba zakaźna wywoływana przez wspólny dla ospy wietrznej i półpaśca wirus (VZV – Varicella zoster virus, łac. Herpes zoster)

Nazwa choroby „pół-pasiec” wywodzi się od miejsca usytuowania zmian chorobowych. Najczęstszą lokalizacją wirusa są nerwy międzyżebrowe po jednej stronie – zwykle objawy skórne nie przekraczają pasa środkowej ciała.

Półpasiec objawia się jednostronnym występowaniem bolesnych pęcherzyków charakterystycznie umiejscowionych na obszarach skóry unerwionych przez jeden korzeń rdzeniowy (dermatom). Zanim na skórze pojawią się zmiany, występuje bolesne uczucie pieczenia, swędzenia i mrowienia, które może towarzyszyć przez cały okres trwania choroby, a nawet dłużej.

Wspólny dla ospy wietrznej i półpaśca wirus pierwotnie wywołuje ospę wietrzną. W trakcie pierwotnego zakażenia ospą wietrzną wirus wnika do układu nerwowego, gdzie pozostaje w stanie uśpienia przez wiele lat. Postać utajoną, nieaktywną określa się jako latencja wirusa. Wiele lat później może dojść do namnożenia się wirusa VZV i reaktywacji półpaśca.

Nie jest możliwe zachorowanie na półpaśca bez wcześniejszego zachorowania na ospę wietrzną – przy czym zakazić się mogą osoby, które nigdy nie chorowały na ospę wietrzną.

Objawy:

• w 8 na 10 przypadków występuje ból w obszarze jednego dermatomu (dermatomy to obszary skóry, które są unerwione przez jeden pojedynczy nerw rdzeniowy. U człowieka znajduje się aż 30 par dermatomów od czaszki aż po plecy); ból może mieć charakter częsty lub sporadyczny, może występować zarówno w dzień, jak i w nocy, jest mrowiący, piekący lub pulsujący,
• gorączka lub stan podgorączkowy,
• złe samopoczucie,
• ból głowy, 
• wysypka (osutka) w obrębie dermatomu – początkowo rumieniowo-plamista, potem pojawiają się skupiska grudek i pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym, które przekształcają się w krosty; w ostatniej fazie pęcherzyki pękają, tworząc bolesne nadżerki i owrzodzenia pokrywające się strupami podobnie jak w przypadku ospy przedwcześnie oderwane strupy tworzą blizny,
• może wystąpić niedowład kończyn lub niedowład nerwu twarzowego.

Czynniki ryzyka

Czynnikiem rozwoju półpaśca jest wiek. Ryzyko zachorowania gwałtownie wzrasta po 50. roku życia. Najbardziej narażone na chorobę są osoby powyżej 65 lat (zwłaszcza 80- i 90-latkowie). Także ludzie przyjmujący leki immunosupresyjne, z obniżoną odpornością czy zakażone wirusem HIV są w grupie ryzyka. Choroba ma ciężki przebieg wśród pacjentów w trakcie radio- i chemioterapii oraz po przeszczepach narządów czy szpiku kostnego. W grupie ryzyka są także kobiety ciężarne oraz dzieci przedwcześnie urodzone.

Powikłania

Najczęstszym powikłaniem półpaśca jest neuralgia popółpaścowa charakteryzująca się przewlekłym bólem zlokalizowanym w miejscu występowania wysypki. Ból może się utrzymywać nawet wtedy, kiedy wysypka ustąpi (u niektórych osób bóle mogą trwać jeszcze przez kilkanaście miesięcy, a nawet lat). Ryzyko wystąpienia neuralgii po przebyciu półpaśca także wzrasta wraz z wiekiem. Starsze osoby są na nią bardziej narażone i skarżą się na bardziej długotrwałe oraz silniejsze bóle.
 
Półpasiec może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak krwawe wylewy do skóry tworzące zgorzelinowe owrzodzenia. Może także dochodzić do zajęcia nerwu ocznego (półpasiec oczny), słuchowego (półpasiec uszny) lub trzewnego (półpasiec rozsiany), co skutkuje upośledzeniem narządowym. Powikłania mogą prowadzić do rozwoju zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia płuc, wątroby lub ostrej martwicy narządów wewnętrznych.

Inne powikłania to: bakteryjne nadkażenia zmian skórnych lub porażenia nerwów obwodowych i czaszkowych.

Leczenie

Przy półpaścu stosuje środki przeciwbólowe. W niektórych przypadkach podaje się leki przeciwwirusowe, takie jak acyklowir lub walacyklowir. Ze względu na ryzyko poważnego przebiegu choroby zaleca się rozważenie przyjęcia szczepionki przeciwko ospie wietrznej. Szczepionka przeciwko półpaścowi w Polsce nie jest dostępna.

Agata Majcher

Źródło:
Kuchar E., Mrukowicz J., Gładysz A., i inni, Wybrane choroby wirusowe [w:] Medycyna praktyczna, Warszawa 2018.