dr Bartosz Kulczyński

Podwyższony kwas moczowy we krwi – o czym świadczy i jak go obniżyć?

Podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi to stan hiperurykemii. Dotyczy on nawet 1/5 osób na świecie! Kwas moczowy to produkt przemiany związków zwanych purynami, będących składnikami niektórych pokarmów, ale i powstających naturalnie w organizmie człowieka. Hiperurykemia może być wynikiem nieprawidłowo zbilansowanej diety, niektórych chorób genetycznych, metabolicznych, a także między innymi problemów z nerkami, które nieefektywnie wydalają kwas moczowy z organizmu. Do czego może prowadzić stale podwyższony poziom kwasu moczowego w organizmie i w jaki sposób możemy go obniżyć?

Dna moczanowa – podstawowa konsekwencja hiperurykemii

Jeśli nie wykonujemy regularnie badań krwi i moczu, to przez lata możemy nawet nie mieć świadomości, że cierpimy na hiperurykemię. Tymczasem przedłużający się stan podwyższonego poziomu kwasu moczowego w organizmie to swego rodzaju „cichy zabójca” i może prowadzić do dny moczanowej (inaczej podagry, artretyzmu) – choroby, w której kryształki kwasu moczowego (w postaci tak zwanych guzków dnawych) gromadzą się w stawach, ścięgnach i tkankach otaczających je. Wówczas dochodzi do rozwoju poważnego stanu zapalnego stawów, któremu towarzyszą dolegliwości bólowe, tkliwość, wzrost temperatury, obrzęk. Jak we wstępie wspomniałem, podwyższenie poziomu kwasu moczowego we krwi może wynikać z kilku czynników:

diety bogatej w puryny, alkohol, cukry proste,
kwestii genetycznych,
zaburzonego funkcjonowania nerek,
stosowania leków, np. moczopędnych, immunosupresyjnych,
nadmiernej masy ciała (osoby z otyłością mają nawet o 90 proc. wyższe ryzyko wystąpienia hiperurykemii!),
palenia papierosów.

Jednocześnie pragnę podkreślić, że prawidłowa ilość kwasu moczowego w organizmie ma wręcz pozytywne działanie – ten związek między innymi pobudza układ odpornościowy, ma właściwości neuroprotekcyjne, a także działa silnie antyoksydacyjnie. Wśród powikłań nieleczonej dny moczanowej należy wymienić:

powstawanie guzków podskórnych, wywołujących ból, zaczerwienienie i obrzęk;
uszkodzenie stawów – przewlekły stan zapalny i hiperurykemia mogą powodować utratę ruchomości stawów;
kamienie nerkowe – przewlekła hiperurykemia może wpływać na funkcjonowanie nerek i również prowadzić do ich uszkodzenia, a nawet do przewlekłej ich niewydolności (ryzyko to jest nawet 3-krotnie wyższe u osób z artretyzmem!);
choroby układu krążenia – osoby z artretyzmem nawet 1,5–2 razy częściej chorują na schorzenia układu sercowo-naczyniowego, a ryzyko przedwczesnej śmierci z powodu chorób układu krążenia w tej grupie ludzi jest wyższe nawet o 40 proc.;
inne schorzenia – chorzy na dnę moczanową mają także większe ryzyko zachorowania na choroby neurodegeneracyjne, schorzenia wątroby (stłuszczenie), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, cukrzycę typu 2, a także na problemy z układem wzrokowym.

Jak obniżyć poziom kwasu moczowego we krwi?

Prawidłowa ilość kwasu moczowego we krwi to do 6 mg/dl, zaś optymalnie, gdyby wynosił on do 5 mg/dl. Co sprzyja obniżeniu jego ilości w organizmie?

Obniżenie spożycia cukru – a zwłaszcza fruktozy, bowiem spożywanie jej dużych ilości nasila produkcję kwasu moczowego w organizmie i zwiększa ryzyko zachorowania na dnę moczanową nawet 3-krotnie.

Dlatego też warto unikać produktów bogatych we fruktozę: cukru stołowego, soków owocowych (ale nie świeżych owoców!), napojów gazowanych, słodzonych produktów mlecznych, słodyczy i wyrobów cukierniczych, a także owoców suszonych. Jeśli chcemy słodzić (np. herbatę, kawę), to wybierajmy słodzik – najlepiej stewię.

Wyeliminowanie alkoholu – osoby nadużywające alkoholu nawet 2-krotnie częściej chorują na dnę moczanową, niż ludzie unikający go. Zaś u cierpiących na już zdiagnozowaną podagrę, picie alkoholu znacznie zaostrza objawy choroby. To głównie dlatego, że alkohol bezpośrednio powoduje zwiększenie produkcji kwasu moczowego, ale i zaburza jego wydalanie z organizmu.

Ciekawostka: Najgorszym wyborem alkoholowym w kontekście produkcji kwasu moczowego jest piwo, zaś czerwone wino ma w tej kwestii najłagodniejszy efekt ze wszystkich napojów alkoholowych. To nie oznacza jednak, że wino jest zdrowe dla osób z artretyzmem, nadal bowiem jest to szkodliwy alkohol.

Redukcja masy ciała – jak już wspomniałem, nadmierna ilość tkanki tłuszczowej może nawet o 90 proc. zwiększać ryzyko zachorowania na dnę moczanową. Należy więc, w ramach profilaktyki oraz terapii tej choroby, dążyć do normalizacji masy ciała, co bezpośrednio przełoży się na obniżenie stężenia kwasu moczowego we krwi.

Schudnięcie wpłynie także na zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi, a to ważne, ponieważ jeśli mamy do czynienia z podwyższonymi wartościami ciśnienia, usuwanie kwasu moczowego z organizmu jest zaburzone.

Podwyższenie poziomu witaminy D w organizmie – bardzo prawdopodobne, że ta witamina wpływa na aktywność genów odpowiedzialnych za metabolizm kwasu moczowego w organizmie człowieka. Potwierdzają to wyniki badań, w których badacze wykazali, iż suplementacja witaminy D przekłada się na zmniejszenie stężenia kwasu moczowego we krwi (średnio o 0,6 mg/dl). Optymalnie, gdybyśmy uzyskali ilość witaminy D we krwi na poziomie 50–80 μg/ml.

Odpowiednie spożycie witaminy C – przykładowo, podaż 500 mg witaminy C dziennie przez 2 miesiące przekładała się na spadek stężenia kwasu moczowego we krwi o 1 mg/dl. Wysokie spożycie tej witaminy działa też profilaktycznie i zmniejsza ryzyko zachorowania na dnę moczanową o 12 proc.

Ciekawostka: najlepsze źródła witaminy C to papryka, brokuły, brukselka, kalafior, natka pietruszki, cytrusy, kiwi, owoce jagodowe. W jednym z badań, co ciekawe, picie domowej lemoniady składającej się z wody i soku z 2 cytryn, spowodowało obniżenie wartości kwasu moczowego we krwi o 1,3 mg/dl (po 6 tygodniach badania).

Dieta bogata w produkty zasadotwórcze i uboga w puryny – codzienne menu oczywiście ma ogromne znaczenie dla stężenia kwasu moczowego we krwi. Mianowicie, warto jak najczęściej włączać do diety produkty zasadotwórcze, np. warzywa kapustne, awokado, owoce jagodowe, jarmuż, dynię czy marchew.

Korzystne może być także ograniczenie podaży puryn, czyli związków, z których przemian metabolicznych powstaje kwas moczowy. Są one najbardziej rozpowszechnione w podrobach, mięsie, rybach, wędlinach.

Uwaga – do niedawna twierdzono jednoznacznie, że dieta ubogopurynowa jest „złotym standardem” terapii dny moczanowej. Jednak obecnie podejście nieco się liberalizuje. Ważniejsze okazuje się wdrożenie pozostałych wyżej wymienionych zasad do codziennego stylu życia i diety, a także oparcie menu o produkty świeże, jak najmniej przetworzone. Niestety, stosowanie diety ubogiej w puryny, czyli ograniczającej mięso, podroby, ryby i ich przetwory, może wiązać się z kolei z nadmiernym spożyciem produktów wysoko przetworzonych. Dlatego należy znaleźć tutaj złoty środek, trzymać się zasad zdrowej diety, a dodatkowo wdrożyć zalecenia wymienione powyżej.