Nieżyt nosa (katar) i nieżyt zatok przynosowych

Nieżyt nosa, zwany potocznie katarem, wywodzi się z łacińskiego słowa rhinitis.

Rynowirusy (łac. rhinovirus) są czynnikami najczęściej wywołującymi nieżyt nosa i zatok przynosowych (NNZP).

W zależności od stopnia uciążliwości, długości trwania i przyczyn powstawania rozróżnia się NNZP:

• stopniu łagodnym,
• stopniu umiarkowanym,
• stopniu ciężkim,
• ostry (ostry nieżyt nosa i zatok przynosowych to: ONNZP) – trwa do 12 tygodni; rozróżnia się:
• nieżyt wirusowy (przeziębienie);
• nieżyt niewirusowy (np. bakteryjny);
• przewlekły (przewlekły nieżyt nosa i zatok przynosowych to: PNNZP), trwa dłużej niż 12 tygodni, rozróżnia się:

1. nieżyt z polipami nosa,
2. nieżyt bez polipów nosa.

Do NNZP dochodzi na skutek rozwoju stanu zapalnego błony śluzowej, który powstaje nie tylko przez rynowirusy, ale także przez niektóre bakterie (np. S. pneumoniae, H. influenzae, M. catarrhalis, S. pyogenes lub S. aureus) oraz grzyby.

Objawy mogące wystąpić podczas nieżytu nosa i zatok przynosowych:

• zatkany nos, uczucie niedrożności, blokady,
• katar, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła,
• ból w okolicy twarzy, może wystąpić także ból głowy, gardła czy ucha,
• pogorszenie lub utrata węchu, zaburzenie smaku,
• drapanie w gardle, chrypka lub kaszel,
• gorączka lub stan podgorączkowy, złe samopoczucie,
• zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej nosa i/lub gardła,
• obrzęknięte powieki,
• przykry zapach z ust,
• ból w okolicy chorej zatoki.

Ustalając diagnozę, należy wykluczyć alergiczny nieżyt nosa, przewlekły kaszel oraz inne przyczyny bólu głowy, które mogą mieć podobny przebieg.

Zalecane badania diagnostyczne

Badania laboratoryjne

OB

Przyspieszone OB może wskazywać na stan zapalny i dotyczy to zarówno przewlekłego, jak i ostrego nieżytu nosa.

Leukocyty

Podwyższona liczba leukocytów (leukocytoza) może świadczyć o infekcji.

Oznaczenie stężenia immunoglobulin

Jest to jedna z podstawowych metod diagnostycznych. Badanie immunoglobuliny jest częstym badaniem wykonywanym u osób cierpiących na zaburzenia odporności lub nadmierne reakcje alergiczne.

Rynoskopia przednia i tylna

Laryngolog może wykonać rynoskopię przednią za pomocą wziernika nosowego, wkładając go w nozdrza. Lekarz obserwuje przewód nosowy dolny, małżowiny nosowe dolne oraz okolice dna nosa. Rynoskopia tylna umożliwia obserwację: okolicy nozdrzy tylnych, tylnych części małżowin nosowych i przegrody, części nosowej gardła (łącznie z migdałkiem gardłowym – tzw. trzecim migdałkiem) oraz ujścia trąbek słuchowych. Badanie jest trudne i wymaga znacznej współpracy pacjenta oraz doświadczenia lekarza. Obecnie w znacznym stopniu zostało wyparte przez badanie endoskopowe.

Tomografia zatok przynosowych

Badanie tomografem może wykryć płyn w zatoce, zgrubienia lub polipy błony śluzowej, a nawet anatomiczne zmiany, które mogą prowadzić do powikłań.

Badanie mikrobiologiczne

Materiałem do badania może być płyn z zatoki uzyskany poprzez nakłucie. Jest ono wykonywane w razie nieskuteczności antybiotykoterapii.

Rezonans magnetyczny

Badanie to jest robione rzadko, w razie różnicowania chorób zapalnych i nowotworowych, a także przy podejrzeniu grzybiczego NNZP.

Leczenie farmakologiczne i niefarmakologiczne

W leczeniu nieżytu stosuje się płukanie jamy nosowej solą fizjologiczną lub roztworem z soli morskiej. Co prawda zabieg ten nie skróci przebiegu choroby, ale zdecydowanie zmniejszy nasilenie objawów, ponieważ zostanie wypłukana wydzielina.

W przypadku leczenia farmakologicznego lekarz może zalecić leczenie objawowe i/lub następujące leki: glikokortykosteroidy donosowo, niesteroidowe leki przeciwzapalne lub antybiotyki. Pamiętajmy jednak, że leki mogą wywołać skutki uboczne: krwawienie z nosa, tworzenie się strupków, a nawet może nastąpić perforacja przegrody nosowej. Wybierając sposób leczenia, trzeba wziąć pod uwagę możliwe powikłania, bo choroba może mieć ciężki przebieg.

Powikłania NNZP:

• zapalenie i/lub ropień oczodołu – te powikłania pojawiają się najczęściej,
• zapalenie kości i szpiku kostnego ścian zatoki,
• neurologiczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu, zakrzepica zatoki jamistej.

Objawy wzbudzające niepokój:

• przemieszczenie gałki ocznej lub zaburzona jej ruchomość,
• podwójne widzenie,
• rozmazany obraz (pogorszenie ostrości widzenia),
• obrzęki: powiek, w okolicy czołowej,
• silny ból głowy w okolicy czoła,
• objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
• zaburzenia świadomości.

Z pozoru taki sobie banalny katarek może doprowadzić do różnych komplikacji. Czy istnieją naturalne sposoby wspomagające leczenie nieżytu nosa i zatok? Tak, przede wszystkim dobrze zapobiegać, by potem nie leczyć.

Naturalne leczenie i profilaktyka zdrowotna

Jedną z naturalnych metod leczenia są inhalacje z roztworu wody i dobrej soli, a także naparów z ziół lub olejków eterycznych. Regularne wykonywanie inhalacji w ciągu dnia pomoże rozrzedzić zalegającą, gęstą wydzielinę w drogach oddechowych i tym samym poprawić drenaż zatok przynosowych.
Jeśli się okaże, że zapalenie nosa i zatok zostało wywołane bakteriami, antybiotykoterapia w tym przypadku będzie uzasadniona. Przed przystąpieniem do leczenia antybiotykami dobrze jest zrobić testy na obecność bakterii, by potwierdzić jej występowanie na 100%.

Prewencyjnie zawsze i wszędzie trzeba mieć na uwadze higienę, często myć ręce mydłem i unikać kontaktu z osobami przeziębionymi. Podczas kataru zaleca się dbać o drożność nosa, regularnie go przepłukując, inhalując, nawilżając i czyszcząc. Przebywając w budynkach zamkniętych, warto zadbać o właściwą wilgotność powietrza, dobrze jest mieć w domu nawilżacz, szczególnie w okresie grzewczym. Wypijanie odpowiedniej ilości płynów w ciągu dnia to bardzo ważna czynność w dbaniu o właściwe nawodnienie organizmu oraz nawilżanie dróg oddechowych. Palenie papierosów zawsze jest złym wyborem, a rezygnacja z tego nałogu to korzystna opcja dla zdrowego układu oddechowego. Oprócz tego warto korzystać z dobrodziejstw natury i spędzać czas w lesie lub w górach, gdzie powietrze sprzyja regeneracji układu oddechowego.

Agata Majcher

Źródło:
Choroby układu oddechowego, redaktorzy działu: E. Niżankowska-Mogilnicka i R. Krenke, [w:] „Medycyna Praktyczna”, Kraków 2018.