Nawracająca kamica nerkowa szczawianowo-wapniowa

W tak zwanych krajach wysoko uprzemysłowionych około 2–6 proc. populacji cierpi na kamicę szczawianowo-wapniową. Jest to dziś nierzadko występująca choroba nerek, w szczególności u mężczyzn, polegająca na tworzeniu się złogów (kamieni). Powstają one z substancji chemicznych będących składnikiem moczu i zalegają w układzie moczowym, a zazwyczaj w nerce. Przypadłość ta może wystąpić w każdym wieku i często ma charakter rodzinny, a to może wskazywać na genetyczne i żywieniowe jej przyczyny. Stąd też częsta nawracalność tego urologicznego schorzenia.

Przyczyny powstawania kamieni

Złe odżywianie, ale też inne czynniki, powodują występowanie w moczu wysokich stężeń określonych substancji. Związki te w normalnych warunkach powinny zostać rozpuszczone i wydalone z moczem. Jednakże w ponadnormatywnych stężeniach, przekraczających możliwość samoistnego rozpuszczenia, zaczynają się one odkładać w postaci złogów. Długotrwały proces powoduje przekształcanie się tychże złogów w kamienie, które zalegają zazwyczaj w nerkach, ale również w innych miejscach układu moczowego.

Wyróżnia się kilka rodzajów kamicy, jednakże najczęściej (ok. 70–80 proc. przypadków) mamy do czynienia z kamicą szczawianowo-wapniową, dlatego to na niej się skupię.

Przesycenie moczu różnymi związkami i ich krystalizacja może wynikać z wielu przyczyn. Często jest to niewłaściwa kwasowość (czyli pH) moczu, zażywanie niektórych leków, przebyta infekcja, zastój moczu czy niewłaściwe funkcjonowanie wątroby. Eksperci dopatrują się też przyczyn genetycznych, jednakże nie ulega wątpliwości, że to właśnie zła dieta jest głównym czynnikiem chorobotwórczym.

Wśród czynników zwiększających ryzyko zachorowania na kamicę wymienia się między innymi:

• picie wody gazowanej wysokomineralizowanej (sprzyja odkładaniu się minerałów),
• dieta bogata w produkty mięsne (białko zwierzęce), które zmniejsza ilość cytrynianów zapobiegających krystalizacji,
• dieta bogata w szczawiany (sole i estry kwasu szczawiowego), które są trudno rozpuszczalne w wodzie,
• nadczynność przytarczyc,
• picie zbyt małej ilości wody (poniżej 1 litra na dobę), co skutkuje małą rozpuszczalnością substancji,
• zakażenie układu moczowego,
• stosowanie niektórych leków sprzyjających krystalizacji, na przykład glikokortykosteroidów,
• niektóre choroby (np. Leśniowskiego-Crohna, zespół złego wchłaniania, choroba wrzodowa).

Objawy kamicy nerkowej

Początki tworzenia się złogów zazwyczaj nie dają u pacjenta żadnych objawów, aczkolwiek w wyniku badań diagnostycznych (USG jamy brzusznej) można to stwierdzić już w początkowej fazie. Dopiero bóle podczas ataku kolki nerkowej ujawniają dolegliwość.

Powstały kamień zamyka przewód moczowy, powodując obrzęk nerki i silne bóle. Niezwykle dokuczliwy ból wymaga natychmiastowej interwencji specjalisty i uśmierzenia cierpień. U chorego mogą występować nudności i wymioty. Zatkany przewód moczowy wstrzymuje wydalenie moczu, co może skutkować uszkodzeniem nerek.

Wydalenie kamienia, tzw. „rodzenie” również jest bardzo bolesne. Towarzyszy temu zazwyczaj krwiomocz, ból podczas oddawania moczu, ciągłe parcie na pęcherz, a nawet podwyższona temperatura, osłabienie i poczucie niepokoju. Atak kolki nerkowej to naprawdę droga przez mękę.

Leczenie naturalne

Pomijając leczenie farmaceutyczne (leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i rozkurczające), najistotniejsze znaczenie ma dieta, zarówno zapobiegawczo, jak i leczniczo. Najtrudniejsze przypadki wymagają niestety chirurgicznej interwencji, ewentualnie niechirurgicznego usuwania kamieni za pomocą fal dźwiękowych (litotrypsja).

Zapobiegawczo zaleca się picie dużej ilości płynów, w tym najlepiej wody niegazowanej i niemineralizowanej. Płyny pomagają w rozpuszczaniu się wszelkich substancji w układzie moczowym. Zalecane są też owoce cytrusowe oraz soki z nich, zawierają bowiem cytrynian, który skutecznie zapobiega tworzeniu się złogów.

Zdecydowanie należy ograniczyć spożycie białka zwierzęcego, czyli produktów mięsnych. Warto zastąpić je białkiem roślinnym, choć też nie w nadmiarze. Niewskazane jest nadmierne spożycie mleka, które jest bogatym źródłem wapnia, i jego przetworów, a także soli. Należy jednocześnie do minimum wyeliminować z diety produkty bogate w szczawiany, jak chociażby: czarna i zielona herbata, rabarbar, szpinak, szczaw, czerwony burak oraz kawa.

Oczywiście każdy organizm jest inny, a więc nie ma jednej recepty na zapobieżenie kamicy. Zawsze należy właściwie odbierać i wyciągać wnioski z sygnałów od organizmu. Gdy już wystąpi dolegliwość, należy pić duże ilości wody i ziół moczopędnych, aby wydalić kamienie. Jeśli złogi są zbyt duże, konieczna będzie interwencja lekarska, o czym wspomniałem wcześniej.

Niestety kamica nerkowa jest przypadłością często nawracającą. Pacjenci bowiem po usunięciu kamieni i wyleczeniu powracają do dawnych (złych) nawyków dietetycznych. Dlatego też po przygodzie z kamicą nerkową należy być już czujnym i zdecydowanie wykluczyć czynniki sprzyjające powstawaniu kamieni. Powrót do zdrowia nie jest nam niestety dany na zawsze, a w przypadku kamicy nerkowej w szczególności.

Źródła: 1/ Z. Wieczorek-Chełmińska, Żywienie w chorobach nerek, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2016. 2/ dr B. Pyszczuk, Spacerkiem po diecie w kamicy moczowej, Ridero IT Solution, 2019. (e-book) 3/ https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/choroby/chorobyudoroslych/51945,kamica-nerkowa.