Mononukleoza zakaźna

Mononukleozę, zwaną też chorobą pocałunków, w 90% przypadków wywołuje wirus Epsteina-Barr (wirus EBV z rodziny Herpesviridae).

Choroba łudząco przypomina bakteryjną anginę paciorkowcową. Jeżeli choremu na mononukleozę zakaźną błędnie zostanie podany antybiotyk, u 80–90% wystąpi rozsiana, czerwona, podobna do odry wysypka. Dlatego tak istotne jest właściwe rozpoznanie.

Zakażenie następuje na skutek kontaktu ze śliną chorego i najczęściej dotyka małych dzieci, które biorą do ust wspólne zabawki, ale także młodzieży w wieku dojrzewania, gdy rozpoczyna się u nich czas pierwszych pocałunków. Do zakażenia może także dojść podczas transplantacji narządów i transfuzji krwi.

Okres wylęgania jest bardzo długi – wynosi od 30 do 50 dni. Zakazić się można wyłącznie poprzez bezpośredni kontakt ze śliną chorego, która utrzymuje patogen przez długi czas – nawet do 1,5 roku. Objawy ustępują całkowicie w ciągu 2–3 miesięcy.

Mononukleoza jest chorobą samoograniczającą się, co znaczy, że zostaje pokonana przez własne siły odpornościowe organizmu. Każdy, kto na nią zachorował, nabywa trwałą odporność na całe życie, będąc już zawsze nosicielem wirusa EBV. Wirus ten okresowo jest bezobjawowo wydzielany w ślinie.

Objawy:

• objawy grypopodobne przez okres 1–2 tygodni,
• zapalenie gardła i migdałków,
• migdałki powiększone pokryte charakterystycznym nalotem, takim jak w anginie paciorkowcowej,
• silny ból gardła, trudności w połykaniu,
• nieprzyjemny zapach z ust,
• obrzęk powiek,
• gorączka do 40⁰C,
• powiększone węzły chłonne (nawet powyżej 3 cm),
• powiększona śledziona w 2–3 tygodniu choroby (występuje u 50% chorych),
• zapalenie wątroby, zwykle bez żółtaczki (występuje u 10–15% chorych),
• po podaniu antybiotyku (co jest błędem) może się pojawić drobnoplamisty lub grudkowy rumień na twarzy, tułowiu, pośladkach i kończynach utrzymujący się przez kilka tygodni,
• bóle brzucha, nudności lub wymioty,
• zespół przewlekłego zmęczenia utrzymujący się nawet dłużej niż pół roku,
• problemy z koncentracją.

Na mononukleozę najczęściej chorują dzieci, u których objawy są bardzo charakterystyczne. U dorosłych zakażenie przebiega nietypowo, po 35. roku życia przebieg choroby jest ciężki.

Badania diagnostyczne:

• badania serologiczne: pełny panel przeciwciał, test ELISA,
• badanie DNA EBV,
• morfologia krwi (AlAT, AspAT).

Powikłania (występują rzadko):

• wtórne zakażenia bakteryjne gardła lub płuc,
• zwężenie dróg oddechowych – poprzez powiększone węzły chłonne,
• niedokrwistość, małopłytkowość,
• porażenie nerwów czaszkowych, limfocytowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• pęknięcie śledziony (poprzedzone silnym bólem brzucha),
• nowotwory złośliwe jako późne powikłania (chłoniak Burkitta, chłoniak Hodgkina, rak nosogardła lub agresywne białaczki).

Leczenie i rokowania

Choroba ustępuje samoistnie, ale musi być prawidłowo zdiagnozowana, by nie doszło do powikłań. Nierozpoznana może prowadzić do zgonu, jeśli dojdzie do pęknięcia nabrzmiałej śledziony, zapalenia mięśnia sercowego lub wtórnego zakażenia bakteryjnego. Rozpoznana choroba w zdecydowanej większości ma pomyślny przebieg. W kwestii leczenia nie zaleca się przyjmowania leków przeciwwirusowych. Odpoczynek w domu i unikanie ćwiczeń fizycznych to najlepszy sposób na przechorowanie mononukleozy. Ryzyko pęknięcia powiększonej śledziony jest duże, dlatego w czasie choroby powinno się oszczędzać siły. Osoby czynnie uprawiające sport, powinny zrezygnować z treningów co najmniej na 4 tygodnie, do czasu aż śledziona powróci do prawidłowej wielkości.

Czy możliwe jest uniknięcie zakażenia?

Bardzo trudne jest uniknięcie zakażenia, ponieważ nie jest możliwa izolacja nosicieli i osób niezakażonych. Trzeba pamiętać o zachowaniu podstawowych standardów higienicznych, takich jak częste mycie rąk czy unikanie wspólnego używania przedmiotów, które mogły mieć styczność ze śliną. Dlatego nie zaleca się picia z jednego naczynia czy jedzenia wspólnej kanapki.

Agata Majcher

Źródło:
Kuchar E., Mrukowicz J., Gładysz A. i inni, Wybrane choroby wirusowe [w:] „Medycyna praktyczna”, Warszawa 2018.