Kiedy ostatnio diagnozowałeś swoją tarczycę?

Tarczyca to niewielkich rozmiarów nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego o kształcie przypominającym motyla z rozpostartymi skrzydłami. Odpowiada za produkcję bardzo ważnych hormonów regulujących pracę całego ustroju. Mimo iż jest to mały organ, jego niedoczynność lub nadczynność potrafi nieźle namieszać w naszych organizmach.

Wiele objawów może świadczyć o niedomaganiu tego gruczołu, dlatego warto na poważnie przyjrzeć się sobie i zastanowić się, czy np. permanentne zmęczenie lub wypadanie włosów nie ma podłoża tarczycowego. Kliniczne objawy i przyczyny osłabionej (lub chorej) tarczycy znajdziecie Państwo na końcu artykułu. Wraz z inwentaryzacją objawów sugerujących niedomaganie tego narządu powinno się wykonać pakiet badań kontrolnych, a jakich – o tym w niniejszym artykule.

Rozmiary i umiejscowienie tarczycy

Tarczyca umiejscowiona jest w przednio-dolnej części szyi i przylega do tchawicy, tuż poniżej krtani. Jest zbudowana z dwóch płatów bocznych oraz z cieśni (cieśń to wąski pas łączący płaty tarczycy pośrodku na poziomie 2. i 3. chrząstki tchawicy).

U dorosłych osób prawidłowa masa tarczycy wynosi od ok. 15 do 25 g, a całkowita objętość nie przekracza 18–20 ml u kobiet i 25 ml u mężczyzn. Na podstawie badania USG można stwierdzić wymiary tarczycy, prawidłowe wynoszą 20 × 20 × 70 mm. Zdarza się, że tarczyca jest zbyt mała. Czy to jest powód do niepokoju? Według opinii endokrynologów – jeśli w badaniu obrazowym tarczyca jest zbyt mała, ale hormon TSH jest w normie, a ponadto pacjent nie zgłasza typowych objawów wskazujących na niedoczynność, nie powinno być powodu do niepokoju. Inaczej jest w przypadku powiększonej tarczycy (nazywanej także wolem tarczycowym) dającym uczucie jakby kamień utknął w przełyku, bywają też problemy z przełykaniem i/lub oddychaniem. Powiększony gruczoł tarczycy często świadczy o  chorobie tarczycy, niedoborze jodu albo o nadmiarze toksyn.

Budowa tarczycy

Tarczyca to bardzo bogato ukrwiony gruczoł. Jest zbudowana z komórek pęcherzykowych wydzielających hormony: tyroksynę (T4) i trijodotyroninę (T3). Hormony te są magazynowane w obrębie pęcherzyków w połączeniu z tyreoglobuliną (Tg), zaś w przestrzeniach około- i międzypęcherzykowatych występują komórki C wydzielające kalcytoninę (hormon regulujący pracę przytarczyc).

Hormony odpowiedzialne za pracę tarczycy

Hormony tarczycy wywierają wielokierunkowy wpływ na czynność wszystkich tkanek organizmu. Są niezbędne do prawidłowego wzrostu i dojrzewania komórek, w tym szczególnie ośrodkowego układu nerwowego.

Hormony T4 i T3: działają stymulująco na metabolizm cholesterolu, pobudzają kurczliwość i pobudliwość włókien mięśniowych, wpływają na termogenezę, pobudzają syntezę białek, rozwój ośrodkowego układu nerwowego oraz czynność mięśnia sercowego. Tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3) jest pobudzana do pracy przez hormon przysadki mózgowej TSH (tyreotropinę). TSH z kolei jest pobudzane przez podwzgórzowy hormon uwalniający – TRH (thyrotropin releasing hormone). Kalcytonina wspomaga wbudowywanie wapnia w tkankę kostną.

Ważne

Prawidłowa synteza hormonów tarczycowych jest zależna od odpowiedniej podaży jodu w pokarmach, suplementacji i w powietrzu. Dostarczony do organizmu jod transportowany jest wraz z krwią w postaci jodku do tarczycy.

Diagnostyka laboratoryjna

Współczesna diagnostyka laboratoryjna ocenia czynności tarczycy na podstawie oznaczania z krwi stężenia TSH, wolnej tyroksyny (free T4–fT4) oraz wolnej trijodotyroniny (free T3 –fT3). Podstawowym testem diagnostycznym do rozpoznania zaburzeń tarczycy jest ocena stężenia TSH w surowicy.

Badanie laboratoryjne – oznaczenie stężenia TSH (tyreotropina)

TSH jest glikoproteiną – hormonem wydzielanym przez komórki tyreotropowe przedniego płata przysadki. Jego głównym zadaniem jest kontrola wzrostu komórek pęcherzykowych oraz synteza i uwalnianie hormonów tarczycy.

Wyniki badań

Przedział referencyjny stężenia TSH w osoczu wynosi od 0,3 do 4,2 IU/l. Jednak samo oznaczenie TSH nie odzwierciedla pełnego obrazu pracy tarczycy – TSH powinno być oznaczane razem z fT4.

TSH poniżej normy, możliwe przyczyny:

•    pierwotna nadczynność tarczycy,
•    choroby podwzgórza i przysadki,
•    ciężkie i przewlekłe choroby,
•    ostre zespoły psychiatryczne,
•    niedobory żywieniowe,
•    podeszły wiek,
•    stosowanie leków i hormonów, np.: amiodaronu, glikokortykoidów, fenytoiny, somatostatyny, dopaminy.

TSH powyżej normy, możliwe przyczyny:

•    pierwotna niedoczynność tarczycy,
•    gruczolak przysadki wydzielający tyreotropinę,
•    pierwotna niedoczynność kory nadnerczy,
•    marskość wątroby,
•    choroby psychiczne,
•    okres rekonwalescencji po ciężkich chorobach.


Badanie laboratoryjne – oznaczenie stężenia tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3)

W badaniach laboratoryjnych pracę tarczycy ocenia także stężenie frakcji wolnych hormonów tarczycy (fT3 oraz fT4). Badania fT3 i fT4 stanowią istotny element diagnostyczny w procesie rozpoznawania różnego typu zaburzeń pracy tarczycy. Wynik tego badania zawsze należy oceniać wraz z wynikiem TSH – tyreotropina to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, który odpowiada za kontrolowanie właściwej pracy tarczycy, a trijodotyronina to hormon tarczycy o działaniu ściśle związanym z tyroksyną.

Wyniki badań

Oznaczenie stężenia fT4 jest drugim istotnym badaniem wykonywanym w ocenie pracy tarczycy, zaraz po TSH.

Przedział referencyjny stężenia fT4 w osoczu wynosi od 0,85 do 1,7 ng/100 ml.
Wzrost stężenia fT4 towarzyszy nadczynności, a spadek – niedoczynności tarczycy.

Przedział referencyjny stężenia fT3 w osoczu wynosi od 0,25 do 06 ng/100 ml.
Wzrost stężenia fT4 towarzyszy nadczynności, a spadek - niedoczynności tarczycy.

Kilkukrotne podwyższenie stężenia T3 wskazuje na nadczynność tarczycy.

Dobowa zbiórka moczu (joduria)

Nie jest to badanie wykonywane rutynowo, a szkoda, gdyż na podstawie badań z moczu można stwierdzić stężenie jodu.

Według WHO optymalne stężenie jodu w moczu wynosi od 100 do 299 µg/l.

Wynik prawidłowy to jod powyżej 100 µg/l:
•    łagodny niedobór jodu 50–99 µg/l,
•    umiarkowany niedobór jodu 20–49 µg/l,
•    ciężki niedobór jodu poniżej 20 µg/l.

Jak przeprowadzić dobową zbiórkę moczu

Mocz należy zbierać do suchego, czystego, wystarczająco dużego naczynia (ok. 2–2,5 l). Zbiórkę należy rozpocząć w godzinach porannych i zakończyć dnia następnego o tej samej porze.

– pierwszą poranną porcję moczu należy oddać do toalety,
– wszystkie kolejne porcje moczu zbierać do przygotowanego wcześniej naczynia,
– przez cały czas zbiórki pojemnik z moczem należy przechowywać w ciemnym i chłodnym miejscu,
– po zakończeniu zbiórki całość zebranego moczu zmierzyć i zapisać objętość (w mililitrach),
– mocz wymieszać i porcję 30–50 ml odlać do pojemnika do badania moczu i dostarczyć do laboratorium.

Badanie USG

Budowę i rozmiar tarczycy oraz przytarczyc można ocenić za pomocą badania USG, dzięki któremu da się wykryć zmiany w miąższu tarczycy, strukturę, położenie, jak również obliczyć jej rozmiar i objętość. USG tarczycy może wykryć torbiele i guzki tarczycy oraz wykazać nieprawidłowości w unaczynieniu lub zwapnienia.

Objawy mogące świadczyć o nadczynności tarczycy:

•    osłabienie,
•    tachykardia,
•    nadmierna potliwość,
•    nadwrażliwość na ciepło,
•    niezamierzony spadek masy ciała pomimo wzmożonego apetytu,
•    nadpobudliwość emocjonalna,
•    bezsenność,
•    biegunki.

Przyczyny mogące wywołać nadczynność tarczycy:

•    choroba Gravesa–Basedova,
•    choroba Plummera (gruczolak toksyczny),
•    przełom tarczycowy (nadczynność sprowokowana) – np.: zakażenie, podanie radiojodu, podanie kontrastu jodowego, chirurgiczny zabieg tarczycy, kwasica cukrzycowa, hipoglikemia, guz lub uraz,
•    gruczolak przysadki (nadmierne wydzielanie TSH).

Objawy mogące świadczyć o nieczynności tarczycy:

•    osłabienie,
•    spowolnienie,
•    senność,
•    nadwrażliwość na zimno,
•    przyrost masy ciała,
•    sucha, łuszcząca się skóra,
•    zaparcia,
•    zmatowienie i obniżenie głosu,
•    obrzęki twarzy i dłoni.

Przyczyny mogące wywołać nadczynność tarczycy:

•    uszkodzenie gruczołu tarczowego, zanik, stan po resekcji,
•    guzy przysadki, stany po operacji przysadki,
•    guzy,
•    urazy.

Opracowanie Agata Majcher