Jakie składniki suplementować w trakcie ciąży?

Ciąża to wyjątkowy okres w życiu kobiety i oczywiście bliskich jej osób. Ale trzeba podkreślić, że to także bardzo wymagający moment dla organizmu przyszłej matki. To z jej ciała przedostają się wszystkie składniki niezbędne do rozwoju nowego człowieka.

Dlatego też warto zadbać o odpowiednie przygotowanie organizmu przyszłej mamy, zarówno w okresie planowania ciąży, jak i w jej trakcie.

Co suplementować w trakcie planowania ciąży?

Przygotowania organizmu przyszłej matki do ciąży powinny się zacząć co najmniej na kilka miesięcy przed planowanym zajściem w ciążę. Oczywiście nie jest tak, że w każdym przypadku wszystko idzie zgodnie z planem i nie zawsze udaje się do tego przygotować. Jeśli jednak mamy taką możliwość, to znaczy mniej więcej planujemy moment, w którym chcemy zajść w ciążę, to pamiętajmy o zalecanej suplementacji. Istnieją oficjalne rekomendacje, które ściśle określają, ile i jakich składników odżywczych potrzebują kobiety przed ciążą i w jej trakcie oraz podczas karmienia piersią.

Kobiety w wieku rozrodczym, zwłaszcza w okresie prekoncepcyjnym, powinny przede wszystkim stosować kwas foliowy w dawce 400 mikrogramów (ug) na dobę. Oczywiście składnik ten znajdziemy także w zwyczajowej diecie, zwłaszcza w takich produktach, jak:

• nasiona roślin strączkowych,
• szpinak, jarmuż,
• brokuły,
• pietruszka (natka i korzeń),
• żółtka jaj kurzych.

Trzeba podkreślić, że akurat w przypadku kwasu foliowego mamy do czynienia z gorszą biodostępnością tego składnika z diety, aniżeli z suplementów. To znaczy, że stosowanie kwasu foliowego syntetycznego jest bardziej wydajne i pewne (w kontekście jego wykorzystania przez organizm) niż spożywanie kwasu foliowego – nawet w dużych ilościach – wraz z dietą.

Dlaczego ten składnik jest tak ważny już w okresie prekoncepcyjnym? Niedobór kwasu foliowego może prowadzić do:

• Zaburzeń ukrwienia łożyska, a przez to zwiększenia ryzyka poronienia i/lub zahamowania wzrostu płodu (z ang. FGR, fetal growth restriction).
• Upośledzenia syntezy DNA u płodu, a przez to problemów z rozwojem i wzrostem płodu.
• Zwiększenia ryzyka pojawienia się wad wrodzonych (zwłaszcza wad cewy nerwowej, z której rozwija się układ nerwowy człowieka), co może powodować: bezmózgowie, rozszczep kręgosłupa, przemieszczenie części mózgowia, a także wady serca czy układu moczowego.
• Rozwoju anemii megaloblastycznej u dziecka.

Stosowanie kwasu foliowego w okresie prekoncepcyjnym, ale i w ciąży, jest zwłaszcza zalecane kobietom, które należą do grupy podwyższonego ryzyka pojawienia się wad cewy nerwowej u płodu. Wśród nich wyróżnia się kobiety:

• chorujące na cukrzycę,
• regularnie palące papierosy,
• nadużywające alkoholu,
• otyłe (tzn. cechujące się wartością wskaźnika BMI powyżej 30),
• chorujące na padaczkę (stosujące leki przeciwpadaczkowe),
• po operacji bariatrycznej,
• cierpiące na zaburzenia wchłaniania (niezależnie od pierwotnej ich przyczyny).

Jakie witaminy i składniki mineralne suplementować w okresie ciąży?

Kwas foliowy należy suplementować co najmniej do końca pierwszego trymestru ciąży. Zaleca się kontynuowanie jego stosowania także w okresie karmienia piersią. Rekomendowana dobowa dawka kwasu foliowego jest następująca:

• w okresie do 12. tygodnia ciąży (koniec pierwszego trymestru) – 400–800 ug,
• po 12. tygodniu ciąży – 600–800 ug,
• w okresie karmienia piersią – 600–800 ug.
  
  Kolejne składniki zalecane jako suplementacja podczas ciąży to:

• JOD – nawet połowa kobiet w wieku reprodukcyjnym/ciężarnych w Polsce cierpi na niedobór jodu. Stwarza to ryzyko nie tylko niedoczynności tarczycy (u matki, jak i dziecka), ale też może powodować upośledzenie umysłowe i głuchotę u dziecka. Jeśli więc nie istnieją przeciwwskazania (w tym choroby tarczycy), to zaleca się ciężarnej stosowanie suplementu z jodem w dawce 150–200 ug jodu dziennie. 

•WITAMINA D – zwyczajowa dieta pokrywa zapotrzebowanie na ten składnik w bardzo małym stopniu (ok. 20 proc.). Dodatkowo w Polsce, z uwagi na zbyt małe nasłonecznienie w ciągu roku, nie mamy możliwości efektywnej syntezy skórnej tego składnika. Stąd też bardzo liczne niedobory tej witaminy w naszej populacji. Witamina D ma korzystny wpływ na przebieg ciąży – w tym zmniejsza ryzyko poronień nawracających. Zalecana dobowa dawka witaminy D dla ciężarnych to 1500–2000 IU – dotyczy ona także kobiet karmiących piersią. Jedna uwaga: najlepiej poprzedzić badaniem ilości witaminy D we krwi dobranie dawki suplementu, ponieważ w przypadku istniejącego niedoboru dawka 2000 IU może być zbyt niska.

• DHA (kwas dokozaheksaenowy) – zalecany jest przede wszystkim kobietom, które przed ciążą i podczas niej nie jedzą regularnie tłustych ryb morskich (dozwolonych dla ciężarnych, np.: śledzia, łososia norweskiego, sardynek, makreli atlantyckiej). „Regularnie” to znaczy co najmniej 2 razy w tygodniu. Ryby są źródłem DHA, a ten kwas tłuszczowy może zapobiegać przedwczesnemu porodowi, według dużego badania naukowego z 2018 roku zaleca się stosowanie suplementów z DHA w ilości co najmniej 200 mg na dobę.

• ŻELAZO – niedobór żelaza to podstawowa przyczyna anemii (niedokrwistości), a w okresie ciąży może zwiększać ryzyko niskiej masy urodzeniowej dziecka lub nawet poronienia. Zaleca się przeprowadzenie badania poziomu ferrytyny, a także morfologii na jak najwcześniejszym etapie ciąży (lub w okresie jej planowania), by odpowiednio dobrać dawkę ewentualnej suplementacji.

• WITAMINA B12 – jej dodatkowa suplementacja dotyczy przede wszystkim ciężarnych na diecie wegańskiej.

Podsumowanie

Zalecane oficjalnie dawki suplementów dla kobiet ciężarnych i pań w okresie prekoncepcyjnym nie powinny być przekraczane, jeśli nie ma ku temu podstaw i sugestii lekarza prowadzącego. Tak samo niedobór, ale i nadmiar witamin czy składników mineralnych mogą negatywnie wpływać na ciążę. Przykładem może być chyba najważniejszy z wymienionych składników – kwas foliowy. Jego nadmiar, szczególnie przy jednoczesnym deficycie witaminy B12, może działać na płód szkodliwie i zwiększać ryzyko rozwoju wielu chorób u dziecka w jego późniejszym wieku. Dotyczy to zwłaszcza: cukrzycy, insulinooporności, otyłości. Podobnie jest np. z żelazem – jego nadmiar niesie ze sobą ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego czy cukrzycy ciążowej. Dlatego należy rozważnie podchodzić do stosowania wszelkich suplementów w tym ważnym okresie i nie nadużywać ich. Co ciekawe, oficjalne rekomendacje wspominają nawet o tym, by nie stosować tak zwanych preparatów multiwitaminowych w okresie ciąży – jeśli nie jest to bezpośrednio wskazane przez lekarza.

dr Bartosz Kulczyński

Literatura:
1.    Wiesner A. i wsp.: Stosowanie suplementów u kobiet ciężarnych w świetle najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Farmacja Polska. 2021; 77(1): 40–47.
2.    Middleton P. i wsp.: Omega-3 fatty acid addition during pregnancy. Cochrane Database Syst Rev. 2018; 11.
3.    Zimmer M. i wsp.: Polish Society of Gynecologists and Obstericians recommendations on supplementation in pregnancy. Ginekol Pol. 2020; 91(10): 644–653.
4.    Czeczot H.: Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postepy Hig Med Dosw. 2008; 62: 405–419.