Jak wspomóc organizm przy negatywnych skutkach radioterapii

Radioterapia to jedna z bardziej popularnych, konwencjonalnych metod leczenia nowotworów, w której chodzi o  wykorzystywanie promieniowania jonizującego w celu uśmiercenia komórek nowotworowych przy maksymalnym oszczędzeniu tych zdrowych.

Nie jest możliwe w 100 proc., by napromieniowanie objęło wyłącznie obszar guza nowotworowego. Nadal metoda ta, choć niszcząca komórki chore, prowadzi przy okazji do uszkodzeń zdrowych tkanek sąsiadujących z obszarem napromieniowywanym. Co warto wiedzieć na temat radioterapii? O tym w dalszej części artykułu.

Czy radioterapia jest bezpieczna?

Radioterapia choć stosowana w leczeniu nowotworów nie jest obojętna dla zdrowia pacjenta. Ten rodzaj terapii powoduje różne powikłania popromienne, które dzielą się na wczesne i późne, o czym wspomnę w dalszej części artykułu.

Promieniowanie jonizujące może uszkadzać żywe komórki, wywołując negatywne skutki zdrowotne. Wysokie dawki mogą powodować: chorobę popromienną, uszkodzenie komórek i DNA lub nowotwory złośliwe. Energia promieniowania jonizującego w małych dawkach, choć nie wywołuje takich objawów chorobowych, to jednak może prowokować mutacje zwiększające ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych.

Radioterapia to stres dla organizmu i nie jest niczym dziwnym, że potęguje zmęczenie i osłabienie, które mogą trwać jeszcze przez kilka tygodni lub nawet miesięcy po zakończeniu terapii. Osoby poddawane radioterapii często odczuwają brak energii i senność.
Promieniowanie w okolicy jamy brzusznej lub miednicy może prowadzić do dolegliwości trawiennych, takich jak: biegunka, nudności, wymioty czy bóle brzucha.

Promieniowanie często powoduje zmiany skórne w miejscu, w którym jest stosowane. Skóra może się stać: zaczerwieniona, spuchnięta i bolesna, a także może dojść do miejscowego łysienia.

Oparzenia po radioterapii rada

Jeśli lekarz czy pielęgniarka sami tego nie zalecą, warto poprosić o skuteczną maść na oparzenia tego typu (do zrobienia), w skład której wchodzą: maść eucerynowa, kwas borny (borowy), krem Hydrocortisonum oraz neomycyna. Oczywiście każdy przypadek jest inny, ale zapytać warto.

Radioterapia powikłania wczesne i późne

Po radioterapii mogą wystąpić niepożądane powikłania wczesne (ostre) lub późne. Wczesne skutki niepożądane mogą się pojawić już w trakcie leczenia i bezpośrednio po jego zakończeniu do 3–6 miesięcy. Późne mogą się ujawnić od 6 miesięcy nawet do kilku lat po zakończeniu leczenia.

Powikłania wczesne zwykle trwają krótko i są odwracalne, jednak na skutek infekcji bakteryjnej lub zranienia mogą przekształcić się w tzw. następczy późny odczyn popromienny, w wyniku którego tkanka się nie goi, co prowadzi do martwicy tkanki. Jednak ten rodzaj powikłań rokuje dobrze i jeśli dobrze się nimi zajmiemy, obejdzie się bez dalszych, przykrych konsekwencji.

Możliwe powikłania wczesne:

• nudności,
• wymioty,
• biegunka,
• odczyn popromienny,
• rumień skóry,
• zapalenie błon śluzowych,
• dolegliwości układu pokarmowego.
  
  Powikłania późne ujawniają się klinicznie po paru miesiącach, a nawet latach od napromieniowania. Późne odczyny mają charakter nieodwracalny.

Możliwe powikłania późne:

• uszkodzenie szpiku kostnego,
• leukopenia,
• małopłytkowość,
• uszkodzenia naczyń krwionośnych,
• nowotwór powstały w miejscu napromienianym lub w jego bliskim sąsiedztwie,
• zwłóknienia,
• przetoki,
• atrofia włókien nerwowych,
• martwica kości.

Jak długo regeneruje się organizm po radioterapii?

Czas regeneracji organizmu po radioterapii zależy od wielu czynników, takich jak: indywidualna tolerancja pacjenta na terapię, dawka i obszar poddany radioterapii, wiek pacjenta, stan zdrowia ogólny; wpływ mają także rodzaj i cel leczenia. Komórki, które przetrwały terapię, regenerują się już w czasie od 1 do 2 tygodni.

Po radioterapii organizm zwykle potrzebuje czasu, aby się zregenerować. Często pacjenci odczuwają zmęczenie i osłabienie, które mogą się utrzymywać od kilku tygodni do kilku miesięcy po zakończeniu leczenia. W przypadku ciężkiej radioterapii regeneracja organizmu może trwać nawet rok lub dłużej.

Jak wesprzeć odbudowę odporności po radioterapii?

Radioterapia, podobnie jak inne metody leczenia nowotworów, może wpłynąć na osłabienie pracy układu odpornościowego organizmu, co prowadzi do wyczerpania i większej podatności na infekcje. Wspieranie odbudowy odporności po radioterapii wymaga czasu i cierpliwości, ale poprzez wdrażanie odpowiednich nawyków i modyfikacji stylu życia można wesprzeć proces odnowy organizmu.

W celu wsparcia odbudowy odporności po radioterapii można podjąć następujące działania:

Odżywiać się zdrowo, czyli jeść więcej warzyw (zielonych, np.: sałatę rzymską, brokuły, cukinię; czerwonych, np.: pomidory, paprykę, fermentowany sok z buraka, sok z marchewki; białych: kalafior, cebulę, czosnek itd.); owoców (np.: jagodowe, banany, jabłka, gruszki, cytrusy soki, przeciery, musy); pełnoziarnistych produktów zbożowych, wysokiej jakości białka (np.: serwatkę, kozi nabiał, parmezan, jajka, natto, migdały, orzechy włoskie, fasolkę szparagową, ciecierzycę), dobrych tłuszczów (np.: awokado, orzechy włoskie, oliwę z oliwek, siemię lniane).

Jedzenie powinno być lekkostrawne i urozmaicone. Z pomocą przyjdzie suplementacja: witamin, minerałów czy ziół, jednak zaleca się wcześniejszą konsultację z lekarzem onkologiem (w celu uniknięcia skutków ubocznych i interakcji z zażywanymi lekami). Oto, co warto suplementować:

• witaminy z grupy B;
• witaminy ADEK;
• selen, cynk, kwercetynę;
• traganek błoniasty;
• kurkuminę;
• sproszkowane grzyby (np.: cordyceps, soplówka jeżowata lub borowiki);
• algi (np. chlorella, spirulina);
• w miarę możliwości wykonywać umiarkowaną aktywność fizyczną, (np.  spacery);
• starać się unikać sytuacji stresowych, starać się maksymalnie zrelaksować, zadbać o dobre samopoczucie;
• zadbać o odpowiednią higienę, unikać zakażeń, częściej myjąc ręce, unikać miejsc, w których może występować duża liczba ludzi lub cząstek wirusów czy bakterii;
• przeprowadzać regularne badania kontrolne po zakończeniu radioterapii ważne jest, aby regularnie kontrolować stan zdrowia i wykonywać badania diagnostyczne w celu szybkiego wychwycenia ewentualnych problemów zdrowotnych i zapobiegnięciu dalszym, poważnym powikłaniom;
• monitoring pozostać w kontakcie z lekarzem prowadzącym, zgłaszać mu niepokojące objawy;
• unikać palenia tytoniu i nadmiernej konsumpcji alkoholu;
• zadbać o właściwy sen, który jest kluczowym czynnikiem regeneracyjnym organizmu.

Jak się przygotować do radioterapii i jak można sobie pomóc w trudnych chwilach

Można to zrobić na kilka sposobów:

• Przed podjęciem terapii warto zebrać wszelkie informacje na temat leczenia. Można poprosić lekarza lub pielęgniarkę o broszury, materiały informacyjne lub poczytać w internecie (z rozwagą wybierajmy wiarygodne witryny na temat zdrowia). To pomoże lepiej zrozumieć, co się dzieje i czego się można spodziewać.
• Poszukać zaufanego lekarza i personelu medycznego, którzy będą wsparciem w trudnych chwilach. Warto zrobić ankietę wśród znajomych, którą placówkę lub jakiego lekarza polecają.
• Przygotować się na zmiany. Radioterapia może wywrócić życie do góry nogami, zmuszając do zmian nawyków. Na przykład osoba, która dotychczas uprawiała jakiś  sport, będzie musiała ograniczyć aktywność fizyczną. Możliwe, że trzeba będzie przyjrzeć się swojej diecie lub rzucić palenie papierosów. Trzeba się przygotować na zmiany i zadbać o swoje zdrowie na wielu poziomach.
• Dbać o dobrostan psychiczny. Radioterapia na pewno jest stresującym przeżyciem. Dlatego być może konieczne będzie poszukanie wsparcia u rodziny, przyjaciół lub grupy pacjentów przechodzących przez to samo. Można też rozważyć skorzystanie z pomocy psychologa lub terapeuty.
• Przygotować się na wystąpienie skutków ubocznych terapii, takich jak np.: zmęczenie, nudności, biegunki lub oparzenia skóry. Kluczowa jest współpraca z lekarzem, który doradzi, jak sobie z tym radzić.
• Optymizm. Radioterapia może być trudnym okresem, ale ważne jest, aby zachować pozytywne myślenie o pomyślnym zakończeniu terapii.

Podsumowanie

Dzięki postępowi technologicznemu w ostatnich latach udało się znacznie zmniejszyć dolegliwe skutki uboczne radioterapii. Nadal jest to terapia niosąca ze sobą ryzyko różnych powikłań, dlatego warto wcześniej się dowiedzieć jak najwięcej o tym zabiegu (a właściwie o seriach zabiegów), by następnie odpowiednio się przygotować, włączając w to odpowiednią dietę, aktywność fizyczną czy wsparcie psychologiczne.

Opracowanie Agata Majcher