Gorzki melon – roślinna insulina, strażnik cukru

Ta cenna roślina należy do rodziny Cucurbitaceae  i  jest powszechnie znana pod nazwami: gorzka tykwa, gruszka balsamiczna, gorzki melon, kugua lub karela. Ogólna nazwa momordica  pochodzi z łaciny i znaczy dosłownie: „ugryźć”, co odnosi się do liścia z ząbkowanymi (przypominającymi odgryzienie) krawędziami.

Roślina zasługuje na swoją potoczną nazwę „gorzki melon” lub „gorzka tykwa”, ponieważ wszystkie jej części (łącznie z owocami) mają bardzo gorzki smak. Jest ona szeroko uprawiana w tropikalnych i subtropikalnych regionach świata, takich jak m.in.: Indie, Malaje, Chiny, Tajlandia, Japonia, Singapur, Wietnam, Amazonka, Afryka Wschodnia, Brazylia, Chiny, Kolumbia, Kuba, Ghana, Haiti, Indie, Meksyk, Malaje, Nowa Zelandia. Owoc M. charantia jest podłużny lub wrzecionowaty z charakterystycznymi guzkami na powierzchni. Przypomina mały ogórek. Młode owoce są szmaragdowozielone, a gdy dojrzeją – pomarańczowe, podczas gdy miąższ w tym czasie zmienia się z białego w szkarłatny. Owoc może być używany jako materiał spożywczy na każdym etapie dojrzewania. Chociaż owoce mają szczególny gorzki smak, M. charantia jest ceniona na całym świecie. Można wytłumaczyć to nie tylko wyjątkowym smakiem, ale także różnymi właściwościami leczniczymi.
 
Połączenie walorów kulinarnych gorzkiego melona wraz z jego właściwościami leczniczymi sprawiło, że  stał się już wieki temu jedną z najbardziej popularnych oraz cenionych roślin w wielu rejonach świata. Cała roślina – zwłaszcza nasiona i owoce – ma znaczące działanie farmakologiczne. Już w czasach starożytnych stosowana była w leczeniu cukrzycy i nadal odgrywa ważną rolę w zapobieganiu tej chorobie i jej leczeniu – w wielu krajach rozwijających się. Owoce, liście, a nawet korzenie były używane od dawna w medycynie ludowej. W Chinach, Indiach, Afryce i południowo-wschodnich Stanach Zjednoczonych roślina jest stosowana: do leczenia cukrzycy, jako środek przeciwwirusowy przeciwko wirusom odry i zapalenia wątroby .

Zbadano kilka właściwości leczniczych M. charantia, w tym: hipoglikemiczne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwnowotworowe, immunomodulujące, przeciwutleniające, przeciwcukrzycowe, przeciwrobacze, przeciwmutagenne, hepatoprotekcyjne i przeciwzapalne oraz antyoksydacyjne. Współczesne badania potwierdziły, że białka zawarte w gorzkim melonie (α- i β-momorcharyna) wykazują działanie hamujące przeciwko ludzkiemu wirusowi niedoboru odporności (HIV).  Zawarte  w roślinie flawonoidy o działaniu przeciwdrobnoustrojowym wykazują działanie przeciwbakteryjne przeciwko Staphylococcus aureus, Salmonella typhii, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Bacillus subtilis, Pseudomonas sp., Entamoeba histolytica oraz aktywność przeciwbakteryjną przeciwko Helicobacter pylori.

W roślinie zidentyfikowano  wiele bioaktywnych związków, takich  jak:  peptydy, lipidy,  triterpeny,  saponiny, polipeptydy, flawonoidy, alkaloidy, sterole i polisacharydy. Te ostatnie należą do ważnych bioaktywnych składników. Wykazano, że polisacharydy gorzkiego melona mają działanie: przeciwutleniające, przeciwcukrzycowe, wzmacniające odporność, neuroprotekcyjne, przeciwnowotworowe i przeciwdrobnoustrojowe. Łagodzą  stres oksydacyjny, hamują stany zapalne w wielu narządach – również podczas zawału mięśnia sercowego.

Peptydy

Inną grupę substancji czynnych stanowią peptydy. Podobnie jak wcześniej omawiane polisacharydy są głównymi funkcjonalnymi składnikami owoców i nasion M. charantia . Wiele typów peptydów zostało wyizolowanych z różnych części rośliny: peptydy inaktywujące rybosomy (RIP), lektyny , momordica anty-HIV.   (MAP30), α-momorcharyna (α -MMC), β-momorcharyna (β-MMC), które wykazują działanie  przeciwnowotworowe, immunosupresyjne i przeciwbakteryjne.

Flawonoidy i związki fenolowe

Zawarte  w roślinie flawonoidy o działaniu przeciwdrobnoustrojowym wykazują działanie przeciwbakteryjne przeciwko: Staphylococcus aureus, Salmonella typhii, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Bacillus subtilis, Pseudomonas sp., Entamoeba histolytica oraz aktywność przeciwbakteryjną przeciwko Helicobacter pylori. Są to między innymi: kwas galusowy, kwas protokatechowy,  (+)-katechina, kwas wanilinowy, kwas syryngowy, kwas p-kumarowy, kwas benzoesowy, kwas synapinowy, kwas o-kumarowy, kwas chlorogenowy, kwas cynamonowy i kwas t-ferulowy, katechina, kwas chlorogenowy i epikatechina.

Aktywność przeciwcukrzycowa

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią wynikającą z zaburzeń wydzielania lub działania insuliny lub obu tych czynników.  Jako lek przeciwcukrzycowy gorzki melon od dawna był stosowany w medycynie ludowej. Wiele badań wykazało, że M. charantia ma silne działanie przeciwcukrzycowe w testach komórkowych, modelach zwierzęcych i badaniach klinicznych na ludziach.
 
Wodny ekstrakt z owoców M. charantia może stymulować wydzielanie insuliny przez komórki β w wyspach trzustkowych. Odgrywa również rolę w odnowie zniszczonych komórek β. Ekstrakt z M. charantia ma znaczący wpływ na naprawę uszkodzonych komórek trzustkowych  HIT-T15.   Mechanizmy, za pomocą których ekstrakty z gorzkiego melona wykazują  działanie przeciwcukrzycowe,  mogą być spowodowane: zwiększeniem wydzielania insuliny przez wysepki Langerhansa, zmniejszeniem glikogenezy w tkance wątroby, zwiększeniem obwodowego wykorzystania glukozy i zwiększeniem poziomu białka w surowicy.

Aktywność przeciwwirusowa

Ekstrakty  z gorzkiego melona  silnie hamują namnażanie wirusów  HSV-1 i SINV, wirusów odry i zapalenia wątroby typu C. Różne  wyizolowane substancje  wykazują działanie przeciwwirusowe; wiele z nich to białka i steroidy.  Substancja białkowa MAP30 jest głównym składnikiem aktywności przeciwwirusowej – selektywnie zabija limfocyty i makrofagi zakażone wirusem HIV, hamuje replikację DNA wirusa HIV-1 w monocytach, wywierając przy tym minimalną cytotoksyczność na komórki zdrowe. Substancja o nazwie momordycyna wykazuje bezpośredni wpływ ochronny na miokardiocyty zakażone wirusem Coxsackie (CVB3), obniżając transkrypcję RNA i translację wirusa w komórkach mięśnia sercowego.

Aktywność przeciwbakteryjna

Wykazano, że ekstrakt z miąższu M. charantia ma szerokie spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego przeciwko S. aureus, M. luteus, E. coli, S. epidermidis, Staphylococcus, Pseudomonas, Salmonelli, Streptobacillus i Helicobacter pylori. To działanie można  przypisać flawonoidom i związkom o budowie sterydowej: elasterolowi i lanosterolowi.

Aktywność przeciwzapalna i antyoksydacyjna

Wiele badań udowodniło, iż gorzki melon jest dobrym naturalnym źródłem przeciwutleniaczy. W badaniach eksperymentalnych wykazuje aktywność antyoksydacyjną in vitro i in vivo. Bioaktywne fitochemikalia obejmują głównie: polisacharydy, saponiny i fenole.  Badania dowiodły, że ekstrakty wodne z gorzkiego melona  wykazują działanie ochronne dla serca oraz wątroby przed ROS (wolne rodniki).

Wymienione wcześniej polisacharydy zawarte w M. charantia wykazują  działanie neuroprotekcyjne, zapobiegają uszkodzeniu mózgu spowodowanego niedokrwieniem. Podawanie doustne ekstraktu z gorzkiego melona hamuje stres oksydacyjny w tkance mózgowej,  skutecznie zapobiegając jej uszkodzeniu.  W przeprowadzonych badaniach wykazano, że wyciągi z gorzkiego melona  hamują  stres zapalny w przebiegu sepsy,  dzięki zmniejszeniu wydzielania cytokin prozapalnych i osłabieniu ekspresji białek (COX-2, iNOS i NF-κB) związanych z zapaleniem. Ponadto  stymulują aktywność i produkcję ważnych enzymów przeciwutleniających: dysmutazy ponadtlenkowej oraz katalazy.

Aktywność przeciwnowotworowa

Ekstrakty M. charantia  wykazują silne działanie przeciwnowotworowe przeciw: białaczce limfatycznej, chłoniakowi, rakowi kosmówkowemu, czerniakowi, rakowi piersi, rakowi skóry i rakowi prostaty. Kwas α-eleostearynowy, który jest  głównym składnikiem nasion gorzkiego melona, okazał się silnym  środkiem przeciwnowotworowym. Hamował wzrost niektórych linii komórek nowotworowych i fibroblastów, w tym białaczki HL60 i raka okrężnicy HT29. Kwas eleostearynowy hamował proliferację obu linii komórkowych raka piersi estrogenozależnego. Badania wykazały, że ekstrakty  z liści gorzkiego melona mogą znacznie zmniejszyć przenoszenie i inwazję komórek nowotworowych  prostaty  oraz hamować rozwój ludzkiego gruczolakoraka płuca.

Podsumowując: bioaktywne składniki M. charantia działają jako środki przeciwnowotworowe głównie poprzez: hamowanie proliferacji komórek nowotworowych, indukowanie apoptozy komórek nowotworowych, wpływanie na metabolizm energetyczny, hamowanie przerzutów.
    
W artykule przedstawiłem jedynie kilka najważniejszych właściwości leczniczych rośliny Momordica charantia. Wiele jej składników odznacza się szczególną aktywnością biologiczną, a ich synergia może wykazywać interesujące właściwości farmakologiczne. Wiele badań udowodniło olbrzymi potencjał leczniczy Momordica charantia. Gorzki melon to nie tylko roślina kulinarna, ale obiecujące oraz innowacyjne źródło naturalnych substancji bioaktywnych.

Przeciwwskazania

Jest zasadniczo nieszkodliwy dla ludzkiego organizmu w normalnych warunkach, ale nie należy go podawać dzieciom, kobietom karmiącym oraz kobietom w ciąży.