Dlaczego nie mogę schudnąć? – być może to przez hormony

Chyba większość z nas zna takie osoby, które „jedzą mało, niczym ptaszek”, lecz nie chudną. Mało tego, ćwiczą, katują się restrykcyjnymi głodówkami, a ich waga nie drgnie nawet o gram. Wydawać by się mogło, że przecież to niemożliwe, że takie osoby oszukują. No, niekoniecznie. W artykule tym zacznę omawiać temat hormonów mających wpływ na otyłość, a o których istnieniu możemy nie zdawać sobie sprawy. Zapraszam do lektury wcześniejszego artykułu Jesteś tym, co jesz, czyli o głodzie i sytości, w którym omówiłam, co może wpływać na rozwój otyłości, ale także zasygnalizowałam, że choroba ta może być trudna do opanowania – przez hormony właśnie.

Głód i sytość kontroluje kilka czynników. Czy wiecie, że osoby otyłe mogą być permanentnie głodne i mogą nie potrafić się powstrzymać przed objadaniem się? Z jednej strony może to być powodem złej diety, jedzenia „śmieciowego” „złomu”, na skutek czego występuje niedożywienie na poziomie komórkowym, czyli niedobór witamin i mikroelementów w pożywieniu. 

A z drugiej strony, jeśli osoba otyła:

• regularnie uprawia jakiś sport, jest aktywna fizycznie;
• na i stosuje podstawowe zasady dietetyczne, czyli np. konsekwentnie nie łączy w jednym posiłku węglowodanów i tłuszczów;
• je dużo zielonych i kolorowych warzyw oraz owoców, z czego połowę surowych, pamięta o probiotykach, witaminach i minerałach;
• nie objada się w porach wieczornych i nocnych;
• nie pije alkoholu, ale pije dużo wody.

a mimo to nadal nie chudnie…

…rozwiązania tej kwestgii trzeba poszukać w gospodarce hormonalnej.

Hormony podwzgórza 

Bodźce czuciowe przewodu pokarmowego i tkanki tłuszczowej docierają do ośrodkowego układu nerwowego (OUN), głównie do podwzgórza, gdzie się znajduje ośrodek sytości oraz ośrodek głodu. Podwzgórze to część międzymózgowia, która kontroluje ważne funkcje i parametry organizmu, takie jak: rytm dobowy, sen, głód, sytość, pragnienie czy temperatura ciała. Podwzgórze syntetyzuje około 20 związków o charakterze hormonów lub neuroprzekaźników odpowiedzialnych za kontrolę pobierania pokarmu, równowagę energetyczną oraz masę ciała. 

Wyróżnia się dwa główne układy regulujące łaknienie

1) Układ stymulujący łaknienie (oreksygeniczny) należą do nich:

• Neuropeptyd Y (NPY) – stymulator apetytu – jest wytwarzany w podwzgórzu, w jądrze łukowatym. Nasilenie wytwarzania NPY ma wpływ na wzrost łaknienia, ogranicza możliwość wytworzenia i utrzymania stałej temperatury (termogenezy) oraz wpływa na podwyższenie stężenia insuliny i kortykosteroidów. Podczas głodu stężenie NPY w podwzgórzu wzrasta, dzięki niemu organizm adaptuje się do przetrwania głodu. Wzrost stężenia leptyny zmniejsza wytwarzanie NPY w podwzgórzu.
  
  Leptyna to hormon wydzielany głównie przez białe komórki tłuszczowe. Po związaniu leptyny z receptorami w podwzgórzu neurony przestają wytwarzać neuropeptyd Y. 
  
  

• Białko agouti (AgRP – agouti-related peptide) – stymulator apetytu – to neuropeptyd wytwarzany w mózgu przez neuron AgRP/NPY. Jest jednym z najsilniejszych i najdłużej działających stymulatorów apetytu. Stymulujące apetyt działanie AgRP jest hamowane przez hormon leptynę i aktywowane przez hormon grelinę.
  
  
• Układ endokanabinoidowy – zawiera 2 kanabinoidowe receptory CB1 i CB2 oraz anandamid oraz arachidonyloglicerol. Endokanabinoidy, obecne głównie w podwzgórzu, znajdują się również w tkance tłuszczowej. Układ endokanabinoidowy bierze udział w regulacji bilansu energetycznego. Endokanabinoidy są odpowiedzialne za wzrost łaknienia, wpływają na metabolizm węglowodanów i lipidów oraz pobudzają tworzenie się komórek tłuszczowych. Układ endokanabinoidowy bierze udział w regulacji bilansu energetycznego, jego związki zmniejszają wydatek energetyczny w mięśniach, sprzyjając rozwojowi otyłości. Poznanie tych mechanizmów stało się przesłanką dla prób zablokowania licznie występujących w podwzgórzu receptorów CB1 mających działanie hamujące łaknienie oraz korzystnie wpływające na metabolizm lipidów i węglowodanów.
  
  Aktywacja układu endokanabinoidowego odbywa się za pośrednictwem receptorów CB1 i prowadzi do zwiększenia łaknienia oraz wzrostu masy ciała. Natomiast blokada receptorów CB1 wywiera działanie hamujące na pobór pokarmu i  korzystnie wpływa na metabolizm lipidów oraz węglowodanów. Hormony endogenne – takie jak endorfina i dynorfina – pobudzają łaknienie, stymulując układy NPY⁄AgRP.

2) Układ hamujący łaknienie (anoreksygeniczny)

W regulacji łaknienia uczestniczą również inne układy neuroprzekaźników. Zwiększenie aktywności układu dopaminergicznego, α2-adrenergicznego i GABA-ergicznego prowadzi do pobudzenia łaknienia, natomiast zwiększenie aktywności układu β-adrenergicznego, cholinergicznego i serotoninergicznego wiąże się z hamowaniem łaknienia.

Zaburzenia w funkcjonowaniu mechanizmów hormonalnych przyczyniają się do nieprawidłowości w przyjmowaniu pokarmu i tym samym mogą prowadzić do otyłości i przejadania się lub przeciwnie: do jadłowstrętu psychicznego. Wykorzystanie wiedzy na temat działania hormonów podwzgórza może pomóc w działaniach z zakresu kontroli otyłości i nadwagi. Jeśli więc jesz jak ptaszek i ćwiczysz jak małpka, ale w niewielkim stopniu wpływa to na spadek masy ciała, być może warto wybrać się na konsultację do endokrynologa.

Opracowała Agata Majcher

Bibliografia

Rola układu endokannabinoidowego w patogenezie otyłości, Kozakowski J., Zgliczyński W., 2008.

Zaburzenia odżywiania [w:] „Medycyna Praktyczna”, redaktor działu: Płaczkiewicz-Jankowska E., Kraków 2020.