Dieta w niedoczynności tarczycy – jak powinna wyglądać?

Tarczyca to niewielki gruczoł dokrewny umiejscowiony w przedniej, dolnej części szyi produkujący hormony: tyroksynę (T4), kalcytoninę i trójjodotyroninę (T3). Hormony te w dużej mierze odpowiadają za takie funkcje organizmu człowieka, jak: procesy związane z metabolizmem (przemianą materii), obrót kostny, praca mięśnia sercowego czy mózgu, a także termogeneza czy wzrost i rozwój organizmu.

Najczęściej występujące choroby tarczycy to jej: niedoczynność, nadczynność oraz autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto.

Z uwagi na fakt, że hormony tarczycy biorą udział w licznych procesach w organizmie, łatwo się domyślić, że wszelkie zaburzenia pracy tarczycy przekładają się w znacznym stopniu na inne układy organizmu oraz samopoczucie. W każdym z przypadków chorób tarczycy to, co na co dzień spożywamy, ma duże znaczenie dla stanu tego gruczołu. Co i jak jeść, gdy mamy niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy – czym jest ta choroba?

Niedoczynność tarczycy to choroba związana z obniżeniem stężenia hormonów produkowanych przez ten gruczoł. Może to być niedoczynność pierwotna, na przykład związana: ze stanem zapalnym tarczycy (np. wywołanym chorobą Hashimoto, czyli autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy), uszkodzeniami tego gruczołu, jego usunięciem, a nawet niedoborem jodu w diecie. Niedoczynność innego typu, czyli wtórna, może być wynikiem innych chorób, na przykład uszkodzenia przysadki mózgowej lub innych zaburzeń, które w konsekwencji oddziałują na stan tarczycy i jej pracę. Niedoczynność tarczycy klasycznie charakteryzuje się podwyższonym poziomem hormonu TSH (hormonu tyreotropowego, który produkowany jest przez przysadkę mózgową i który ma na celu pobudzanie tarczycy do produkcji swoich hormonów – T3 i T4) i jednocześnie obniżonym stężeniem hormonu T4 – tyroksyny, a dokładniej wartości wolnej tyroksyny, czyli fT4. Trzeba podkreślić, że w niektórych przypadkach niedoczynność tarczycy może być potwierdzona, jeśli wartość TSH jest prawidłowa, a nawet obniżona – wtedy głównie zwraca się uwagę na objawy oraz na podwyższoną wartość fT4. Istnieje też coś takiego jak subkliniczna niedoczynność tarczycy, w której wartość fT4 jest prawidłowa, a mamy do czynienia „tylko” z podwyższonymi wynikami TSH.

Objawami niedoczynności tarczycy są zwłaszcza:

•    przewlekłe zmęczenie, ospałość;
•    zimne dłonie, stałe uczucie zimna;
•    przybieranie na masie ciała (bez znaczących zmian w diecie czy aktywności fizycznej) będące wynikiem spowolnienia tempa przemian metabolicznych;
•    wypadanie włosów;
•    zaburzenia cyklu miesiączkowego, obniżenie libido;
•    zaparcia, problemy z częstotliwością wypróżniania;
•    suchość skóry, brak potliwości lub znacznie zredukowana potliwość;
•    stany depresyjne, problemy z koncentracją, zapamiętywaniem.

Dieta w niedoczynności tarczycy

W związku z tym, że większość chorych na niedoczynność tarczycy cierpi jednocześnie na nadwagę lub otyłość, ważnym elementem dietoterapii jest deficyt kaloryczny. Nie tylko jest to droga do obniżenia masy ciała, ale dowiedziono także, że deficyt energetyczny może przyczyniać się do zmniejszania stężenia TSH poprzez poprawę aktywności enzymów związanych z hormonami tarczycy.

Zaleca się redukcję dziennej kaloryczności diety o kilkaset kalorii, jednak oczywiście najbezpieczniej dietę odchudzającą stosować pod okiem specjalisty, dietetyka – ponieważ jest to kwestia indywidualna. Co możemy zrobić sami? Przemyśleć swoje menu i wdrożyć do niego produkty, które będą wspierały pracę tarczycy, jednocześnie eliminując niektóre grupy produktów mogących szkodzić tarczycy. W niedoczynności tego narządu ważne jest zwrócenie uwagi na takie aspekty, jak:

a)    Prawidłowa podaż jodu – jod jest niezbędny do prawidłowej produkcji hormonów tarczycy, ponieważ cząsteczki jodu są bezpośrednio potrzebne do budowania tychże hormonów. Zbyt mała ilość jodu w diecie, czyli jego niedobór, to jeden z ważnych czynników mogących prowadzić do rozwoju niedoczynności tarczycy. Dziennie dorosły człowiek potrzebuje 150 mikrogramów (ug) tego pierwiastka. Jak więc zadbać o jego podaż? Źródła jodu zalecane w menu chorych na niedoczynność tarczycy to przede wszystkim: ryby (np. dorsz, mintaj, łosoś, przy czym jeden filet z dorsza o wadze 100 g dostarcza 130 ug jodu co pozwala w aż 85 proc. pokryć dzienne zapotrzebowanie na ten składnik), owoce morza (ostrygi, małże), a także woda mineralna (średnio- lub wysokozmineralizowana, a także wody lecznicze), suszone wodorosty (np. nori, które w przeliczeniu na zaledwie 1 g suszonego produktu mają 30–45 ug jodu, wakame – 100–160 ug i kombu – aż 2000–4000 ug jodu), a także produkty mleczne (np. parmezan) i sól. Ta ostatnia to produkt, który jest wzbogacany w jod (jodowany) na etapie produkcji. Źródłem jodu mogą być też suplementy, jednak te należy stosować tylko po uprzedniej indywidualnej konsultacji z lekarzem prowadzącym chorego, ponieważ w niektórych przypadkach (np. u osób z nadwrażliwością na ten składnik) nadmiar jodu może być równie niebezpieczny jak jego niedobór.

b)    Spożywanie odpowiedniej ilości selenu – selen to składnik enzymów, które (w skrócie mówiąc) aktywują hormony tarczycy. Niedobór selenu nie tylko zaburza działanie tych hormonów, ale dodatkowo może zmniejszać przyswajalność jodu. Najlepsze źródła selenu to: orzechy brazylijskie, skorupiaki i inne owoce morza oraz: ryby, grzyby i czosnek (najlepiej świeży, drobno posiekany).

c)    Niedopuszczanie do niedoborów żelaza i cynku – żelazo to kolejny składnik potrzebny do aktywowania hormonów tarczycy. Aby nie dopuścić do jego niedoborów (które notabene dodatkowo mogą prowadzić do rozwoju anemii), warto włączyć do codziennego jadłospisu któreś z tych produktów: chude, czerwone mięso, pestki dyni, siemię lniane, jaja (zwłaszcza żółtka), mak, sezam. Większość z tych produktów to także źródła cynku, kolejnego składnika, o którego podaż warto dbać w przebiegu niedoczynności tarczycy.

d)    Spożywanie produktów pełnoziarnistych – są one źródłem błonnika, który: wspomaga motorykę przewodu pokarmowego, zapobiega zaparciom, poprawia częstość wypróżnień – a nierzadko problemy, takie jak: zaparcia, obniżone tempo procesów trawiennych to dolegliwości związane z przebiegiem niedoczynności tarczycy. Dodatkowo błonnik w posiłkach zwiększa uczucie sytości i tym samym może wspomagać odchudzanie. Najlepsze źródła błonnika to wspomniane pełnoziarniste produkty zbożowe – na przykład: pieczywo razowe, ryż brązowy, płatki owsiane/gryczane, otręby, kasza gryczana, kasza pęczak, makaron pełnoziarnisty, ale sporo błonnika zawierają też surowe warzywa, owoce oraz orzechy, pestki i nasiona.

e)    Zwiększenie spożycia białka – dowiedziono, że w przebiegu niedoczynności tarczycy chorzy powinni jeść więcej białka (ok. 15–25 proc. kaloryczności diety) niż zdrowe osoby w zwyczajowej diecie. Zatem należy zadbać o to, by źródło białka (jedno z poniższych) znajdowało się w każdym posiłku. Najlepiej, by było to białko pełnowartościowe, czyli pochodzące z: chudego mięsa dobrej jakości (nieprzetworzonego), ryb, jaj, fermentowanych produktów mlecznych i serów. Dobrym źródłem białka są też nasiona roślin strączkowych (po odpowiedniej obróbce obejmującej namoczenie nasion, która zwiększa przyswajalność składników zawartych w strączkach).

f)    Wybieranie zdrowych tłuszczów – osoby chore na niedoczynność tarczycy nie powinny unikać tłuszczu, ale powinny zwrócić uwagę na jego rodzaj. Najlepszym wyborem będą źródła wielonienasyconych kwasów tłuszczowych mających właściwości przeciwzapalne, przeciwmiażdżycowe czy antyoksydacyjne: oleje roślinne stosowane na surowo, w tym: olej lniany, rzepakowy, oliwa, a także awokado, orzechy, pestki, nasiona, tłuste ryby (np. śledź). Zaleca się, by podaż kalorii z tłuszczów w diecie nie przekraczała 30 proc. dziennej kaloryczności diety.

Produkty wolotwórcze – czy ich unikać?

Mimo że niektóre produkty – ogólnie ujmując – są zdrowe dla człowieka, to mogą też zawierać substancje szkodliwe dla tarczycy. To tak zwane substancje wolotwórcze (goitrogeny) i zawarte są głównie w warzywach kapustnych i strączkowych: brukselce, brokule, kapuście, kalafiorze, soi (związki o nazwie izoflawonoidy), a także w: rzepie, gorczycy, orzechach ziemnych, a w mniejszych ilościach w szpinaku czy prosie (kasza jaglana). Goitrogeny mogą wiązać się z cząsteczkami jodu, zmniejszając jego dostępność dla budowania hormonów tarczycy, dlatego też wspomniane produkty powinniśmy ograniczyć w diecie u osoby chorej na niedoczynność tarczycy. Ale uwaga – dotyczy to przede wszystkim tych produktów na surowo, ponieważ proces gotowania niweluje aktywność goitrogenów. Warunkiem jest jednak gotowanie ich bez przykrycia – to przyczynia się do usuwania goitrogenów z żywności w większym stopniu (o ok. 30 proc.). Dlatego też nie można demonizować tych produktów, ponieważ po pierwsze po obróbce termicznej są dużo bezpieczniejsze dla tarczycy, a po drugie – zawierają wiele związków korzystnych dla zdrowia, z których nie powinniśmy rezygnować (np. o silnych właściwościach antynowotworowych). Wyjątkiem jest tylko soja i przetwory sojowe – z tych lepiej zrezygnować lub maksymalnie je ograniczyć, ponieważ poprzez pewne dodatkowe mechanizmy mogą one negatywnie wpływać na tarczycę. I choć zdania naukowe w tej materii są podzielone, to najlepszym rozwiązaniem będzie znaczne ograniczanie spożycia tych produktów.

Natomiast grupa produktów, których z kolei z pewnością warto unikać, to te wysoko przetworzone, a więc:

•    słodycze, wyroby cukiernicze, ciastka, czekoladki, cukierki;
•    dania gotowe, fast food;
•    produkty z „białej” mąki;
•    napoje gazowane, słodzone.

Dobrze jest uważać na to, co zjadamy i pijemy w okolicy stosowania leków na niedoczynność tarczycy. Niektóre produkty mogą zaburzać wchłanianie leków i przez to wpływać na proces leczenia i nasze samopoczucie. Tak więc nie należy popijać leków kawą czy sokiem grejpfrutowym, a w posiłkach około godziny od stosowania leku należy ograniczyć ilość błonnika (czyli na przykład te posiłki starajmy się jeść na ciepło, ugotowane, a nie z surowymi warzywami, owocami; nie posypujmy ich orzechami czy otrębami; wybierzmy chleb graham zamiast razowego, jeśli po lekach chcemy zjeść kanapki, itd.).

Artykuł przedstawia informacje oparte o badania naukowe. Wspomniane produkty i grupy produktów spożywczych mają ogromny wpływ na funkcjonowanie tarczycy, a prawidłowe zbilansowanie diety może przełożyć się na zmniejszenie tempa czy nawet ryzyka rozwoju chorób tarczycy. W artykule nie uwzględniono suplementacji, ponieważ to kwestia wysoce indywidualna, a sam tekst ma na celu podkreślenie wagi naturalnej żywności we wspomaganiu leczenia tarczycy. Dlatego też warto zadbać o swoje codzienne menu – zarówno gdy chcemy działać profilaktycznie, jak i wspomagać proces leczenia i spowolnić rozwój chorób tarczycy.

dr Bartek Kulczyński

Literatura:
1.    Zakrzewska E. i wsp.: Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLVIII, 2015, 2, str. 117–127.
2.    Tuchendler P. i wsp.: Dieta w chorobach tarczycy. Borgis - Medycyna Rodzinna 4/2017, s. 299–303.
3.    Ratajczak A. E. i wsp.: Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto. Piel Zdr Publ. 2017;7(4):305–311.
4.    Pastusiak K. i wsp.: Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy. (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 4, 155–160.