dr Bartosz Kulczyński

Dieta ketogeniczna - w jakich przypadkach znajduje szczególne zastosowanie?

Dieta ketogeniczna, czyli dieta bogata w tłuszcze i uboga w węglowodany, w ostatnich latach stała się bardzo popularnym sposobem na odchudzanie oraz na terapię różnych schorzeń. Jednak nie w każdym przypadku jest ona skuteczna. Z drugiej strony, dzięki badaniom naukowym, coraz lepiej znamy reakcje ludzkiego organizmu na dietę ketogeniczną i jesteśmy w stanie wyróżnić kilka sytuacji zdrowotnych, w których ten rodzaj menu jest bardzo pomocny. Kiedy i w jaki sposób stosować dietę ketogeniczną, by wyszło nam to na zdrowie, a nie przeciwnie?

Podstawowe elementy diety ketogenicznej

Dieta ketogeniczna to sposób odżywiania opierający się na wysokiej podaży tłuszczu, umiarkowanym spożyciu białka i znacznym ograniczeniu węglowodanów (do maksymalnie 50 g na dobę, podczas gdy w standardowej diecie węglowodany pokrywają nawet połowę dziennej kaloryczności i w dziennym menu mamy ich nawet do 350 g). Natomiast najbardziej wartościowe i polecane produkty do wykorzystania w ramach diety ketogenicznej to:

tłuste ryby – śledź atlantycki, makrela atlantycka, łosoś dziki, sardynki;
oleje roślinne – z wiesiołka, olej z czarnuszki, oliwa, olej z awokado, lniany;
orzechy, pestki i nasiona – orzechy włoskie, orzechy brazylijskie, migdały, nasiona lnu, pestki dyni;
mięso – niskoprzetworzone każdego rodzaju (w przypadku mięsa czerwonego – najlepszym wyborem będzie wołowina);
jajka;
warzywa (niskowęglowodanowe) – cukinia, kapusta, szparagi, jarmuż, brokuły, a także: awokado, cebula, czosnek, papryka, pomidory;
owoce jagodowe (w małych ilościach), w tym: borówki, porzeczki, maliny, jeżyny, jagody, truskawki.

Restrykcyjne ograniczenie węglowodanów i wysoka podaż tłuszczu powodują zmiany na poziomie metabolicznym: organizm przestaje wykorzystywać glukozę jako główne źródło energii i „przełącza się” w tryb produkowania tzw. ciał ketonowych. Są to związki między innymi takie, jak:

aceton,
acetooctan,
beta-hydroksymaślan.

Ich produkcja prowadzi do stanu ketozy w organizmie. Ciało człowieka wówczas wykorzystuje wspomniane związki, zamiast glukozy, jako swoje paliwo do pracy. Ograniczenie węglowodanów, a także zwiększona produkcja ciał ketonowych to główne czynniki przemawiające za korzystnym wpływem diety ketogenicznej na ludzki organizm.

Dieta ketogeniczna w padaczce i nie tylko

Jednym z pierwszych, potwierdzonych naukowo, zastosowań diety ketogenicznej jest wspomaganie terapii padaczki lekoopornej u dzieci. Specjaliści podkreślają, że wprowadzenie zbilansowanej diety ketogenicznej u dzieci dotkniętych tym schorzeniem skutkuje zmniejszeniem częstotliwości i intensywności ataków padaczkowych (i to o co najmniej połowę!). To prawdopodobnie dlatego, że dieta ketogeniczna (a dokładniej stan ketozy, w jaki wprowadza stosowanie tej diety) sprzyja zmniejszeniu pobudliwości komórek nerwowych. W wielu przypadkach pozwala to na obniżenie dawki leków koniecznej do utrzymania wysokiego komfortu życia dziecka z padaczką.

Pozostając w temacie układu nerwowego, dieta ketogeniczna może przynieść też korzyści w kontekście chorób neurodegeneracyjnych, a także w przypadku uciążliwych migren. Mianowicie, jej stosowanie może przyczynić się do:

zmniejszenia stanu zapalnego w układzie nerwowym,
ograniczenia odkładania związku zwanego beta-amyloidem w mózgu (co towarzyszy chorobie Alzheimera),
poprawy objawów klinicznych (w tym polepszenia pamięci) w chorobach neurodegeneracyjnych czy też zmniejszenia bólu i czasu jego trwania (w przypadku migren).

Ketoza dobra na odchudzanie?

Wyniki wielu badań wskazują na to, że dieta ketogeniczna może być skutecznym sposobem na utratę nadmiernej masy ciała. W jednej z publikacji potwierdzono, że osoby odchudzające się poprzez dietę ketogeniczną straciły nawet 3 kilogramy więcej (po 3 miesiącach badań) niż ludzie korzystający z innych podejść żywieniowych.

Wynika to między innymi z faktu, że w stanie ketozy produkcja hormonów głodu (np. greliny, cholecystokininy) przebiega w odmienny sposób niż na standardowej diecie (bogatej w węglowodany). Dlatego osoby będące na diecie ketogenicznej mogą odczuwać mniejszy głód i mogą mieć mniejszy apetyt. Dodatkowo, z oczywistego względu, dieta wysokotłuszczowa nie zawiera produktów najbardziej „zdradliwych” w kontekście masy ciała – na przykład chipsów, frytek, słodyczy, wyrobów cukierniczych, słodzonych napojów i produktów na bazie białej mąki pszennej. Stąd też na diecie ketogenicznej stosunkowo łatwiej o spadek masy ciała.

Dieta ketogeniczna a zdrowie metaboliczne

Stosowanie diety wysokotłuszczowej może też przynieść korzyści naszej gospodarce węglowodanowej oraz lipidowej.

Dieta ketogeniczna może przyczyniać się do regulacji stężenia glukozy we krwi, obniżać wartość hemoglobiny glikowanej (średniego stężenia cukru we krwi z ostatnich kilku miesięcy) i tym samym pozwala zredukować dawki przyjmowanych leków przeciwcukrzycowych u ludzi z cukrzycą typu 2.
Stosowanie diety wysokotłuszczowej może regulować poziom triglicerydów we krwi, ponieważ – w przeciwieństwie do tego, co czasami możemy jeszcze przeczytać w literaturze popularnonaukowej – na ilość triglicerydów we krwi oddziałuje przede wszystkim podaż cukrów prostych, a nie tłuszczów w diecie. Dlatego też nie powinniśmy obawiać się diety ketogenicznej w kontekście zdrowia układu krążenia. Przeciwnie: w jednym z badań naukowcy dowiedli, że podczas stosowania tej diety można liczyć na spadek stężenia triglicerydów we krwi na poziomie blisko 30 mg/dl.
Literatura naukowa pokazuje, że osoby będące na diecie ketogenicznej nie cechują się zwiększonym ryzykiem zachorowania na miażdżycę (co także jest częstym zarzutem w stronę diet wysokotłuszczowych).

Ponadto dysponujemy dowodami naukowymi na potwierdzenie, iż stosowanie diety ketogenicznej może być wsparciem dla osób ze stłuszczeniem wątroby. Warto bowiem podkreślić, że dieta ta przyczynia się do obniżenia stężeń enzymów wątrobowych (których ilość jest podwyższona, gdy dochodzi do stłuszczenia tego narządu). Tu jednak należy zwrócić uwagę, że w przypadku niewydolności wątroby dieta ketogeniczna może być zbyt obciążająca!

Kto nie powinien sięgać po dietę ketogeniczną?

Mimo udowodnionych walorów zdrowotnych tego sposobu odżywiania, nie jest on dla wszystkich. Do grona osób, którym nie powinno się zalecać diety ketogenicznej, należą zwłaszcza:

kobiety ciężarne i karmiące,
osoby cierpiące na niewydolność wątroby, nerek, zapalenie trzustki,
osoby z cukrzycą typu 1,
chorzy na wrodzone schorzenia metaboliczne, na przykład z deficytem karboksylazy pirogronianowej, zaburzeniami beta-oksydacji kwasów tłuszczowych.