Dbaj o swoją tarczycę

Tarczyca to jeden z najważniejszych gruczołów w ludzkim ciele, pełni wiele kluczowych funkcji niezbędnych dla utrzymania organizmu w zdrowiu i równowadze. Wyglądem przypomina motyla, a jego lokalizacja to przednia strona szyi, poniżej krtani. Ten niewielki gruczoł endokrynny produkuje hormony tarczycy – tyroksynę (T4) i trijodotyroninę (T3), które pełnią ważne role: regulują metabolizm, temperaturę ciała, przyczyniają się do wzrostu i rozwoju, poprawiają inteligencję, słowem – wpływają na funkcjonowanie niemal każdego organu w ciele.

Zaburzenia funkcjonowania tarczycy mogą manifestować się na wiele sposobów, to zależy od danej osoby. Objawy u jednych to tycie, u innych chudnięcie, mogą wystąpić problemy z koncentracją, problemy z jakością snu, zmęczenie, nadmiernie sucha skóra czy wypadanie włosów. Bardzo ważne jest, by nie bagatelizować tych sygnałów, ponieważ zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Współczesne tempo życia związane z ciągłym stresem, niewłaściwą dietą i zanieczyszczeniem środowiska przyczynia się do wzrostu liczby osób cierpiących na różnego rodzaju dysfunkcje tarczycy. Warto obserwować niepokojące objawy oraz raz w roku przebadać tarczycę (USG, badania krwi, badanie palpacyjne), by zawsze być na bieżąco.

Co może zaburzać pracę tarczycy

Zaburzenia tarczycy, które mogą objawiać się jako niedoczynność (gdy tarczyca pracuje zbyt wolno) lub nadczynność (gdy jest nadmiernie aktywna), dotykają kobiet do ośmiu razy częściej niż mężczyzn. Szczególnie narażone na te problemy są osoby powyżej 60. roku życia, u których ryzyko wystąpienia zaburzeń tarczycy wzrasta o 10 proc.

Przyczyny tych zaburzeń są różnorodne, przyjrzyjmy się najczęstszym z nich

• Niewystarczające spożycie jodu w pożywieniu. Mimo że sól kuchenna często jest wzbogacana w jod, zwłaszcza w regionach oddalonych od morza, to jednak taka suplementacja nie zawsze jest wystarczająca. Choć jodowana sól spożywcza jest powszechnie dostępna, to nadal nie uzupełnia go ona w wystarczającym stopniu. Większość jodu ulatnia się, z łatwością przedostając się przez otwory w solniczce. Więc jeśli chcemy ocalić jak najwięcej tego cennego pierwiastka, sól powinna być zamknięta w szczelnym słoiczku. Jednak jodowana sól spożywcza nadal nie pokrywa dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek. Osoby unikające ryb, owoców morza, alg lub rzadko odwiedzających nadmorskie tereny, mogą mieć przewlekły niedobór jodu.
• Leki. Niektóre leki, takie jak amiodaron, stosowane są w leczeniu różnych zaburzeń rytmu serca, w tym migotania przedsionków. Struktura chemiczna leku zawiera duże ilości jodu, co może wpływać na funkcjonowanie tarczycy. Amiodaron (lek antyarytmiczny klasy III) wpływa na równowagę hormonalną osi podwzgórze–przysadka–tarczyca, prowadząc do subklinicznych zmian w stężeniach poszczególnych hormonów. Częstość powikłań ze strony tarczycy może sięgać nawet 20 proc. Interferon alfa stosowany w wirusowym zapaleniu wątroby typu B i C oraz w chorobach nowotworowych stymuluje układ odpornościowy. Nawet do 40 proc. wzrasta ryzyko zaburzeń czynności tarczycy u pacjentów przyjmujących ten lek, średnio po 17 tygodniach od rozpoczęcia leczenia.
• Operacja i radioterapia są często stosowanymi metodami leczenia w różnych schorzeniach, w tym w chorobach nowotworowych. Jednak ich użycie może pogarszać stan tarczycy, prowadząc do zaburzeń jej funkcji. Operacje tarczycy przeprowadzane są z różnych powodów, w tym z powodu usuwania guzków, torbieli lub leczenia nadczynności czy raka tego gruczołu. W zależności od zakresu operacji (częściowej czy całkowitej tyreoidektomii), może dojść do trwałej niedoczynności, wymagającej dożywotniego przyjmowania syntetycznych hormonów tarczycy. Usunięcie całego gruczołu eliminuje zdolność organizmu do produkcji jego hormonów, podczas gdy częściowe usunięcie może znacząco obniżyć tę zdolność. Radioterapia w okolicach szyi może uszkodzić tarczycę, prowadząc do niedoczynności. Promieniowanie może uszkodzić też jej komórki, ograniczając ich zdolność do produkcji hormonów. W niektórych przypadkach, efekty te mogą być opóźnione, pojawiając się miesiące lub nawet lata po zakończeniu terapii.
• Choroby autoimmunologiczne tarczycy są wynikiem nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, który atakuje własne tkanki tarczycy, błędnie identyfikując je jako obce lub szkodliwe. Dwie najczęstsze choroby autoimmunologiczne tarczycy to Hashimoto i choroba Gravesa-Basedowa.
• Zaburzenia związane z ciążą i porodem. U 10 proc. kobiet ciężarnych lub w okresie poporodowym mogą pojawić się przejściowe problemy z tarczycą. Obejmują one zarówno jej nadczynność, jak i niedoczynność. Tyreotoksykoza ciężarnych rozwija się w I trymestrze. Jest to zwykle łagodna i samoograniczająca się postać klinicznej nadczynności tarczycy, która ustępuje do 18. tygodnia ciąży. Objawy mogą obejmować nerwowość, problemy ze snem, przyspieszone tętno i utratę masy ciała. Ten etap jest często wynikiem zapalenia gruczołu wywołanego stresem związanym z porodem, co prowadzi do uwalniania dużej ilości hormonów tarczycy do krwiobiegu.
• Dieta odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu tarczycy, a niektóre pokarmy wpływają na jej zdolność do wychwytywania i wykorzystywania jodu, kluczowego składnika w produkcji hormonów tarczycowych. Spożywanie dużej ilości produktów wolotwórczych, takich jak warzywa strączkowe czy warzywa krzyżowe (np. kapusta, brokuły), może utrudniać gruczołowi wychwytywanie jodu. Jednak efekt wolotwórczy tych produktów jest zauważalny głównie w sytuacjach, gdy jednocześnie nie spożywa się (lub spożywa się mało) jodu z produktów morskich. Jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycowych. Jego niedobór może prowadzić do niedoczynności tarczycy i wola. Jego najlepszymi źródłami są produkty morskie, w tym ryby, owoce morza oraz wodorosty. Ważne jest także spożywanie produktów bogatych w selen (np. orzechy brazylijskie). Wrażliwość na produkty wolotwórcze może się różnić w zależności od danej osoby, dlatego niezbędne jest indywidualne dostosowanie diety.

Ciekawostka

W rejonach Alp Szwajcarskich aż do połowy XX w. występowały przypadki zaburzeń rozwojowych u ludności. Charakteryzowały się one zahamowaniem rozwoju fizycznego i psychicznego, niskim wzrostem, deformacjami twarzy i występowaniem wola na szyi, a także upośledzeniem umysłowym. Osoby te były określane mianem „alpejskich kretynów”. W tamtym okresie naukowcy podejmowali różne próby zaradzenia tej sytuacji, w tym osuszanie terenów podmokłych w celu poprawy jakości gleby do upraw, wycinanie drzew rosnących blisko zabudowań mieszkalnych czy zalecanie spożywania mięsa. Jednak te działania nie przynosiły skutecznej poprawy.

Przełom nastąpił, kiedy to szwajcarscy farmaceuci odkryli, że kluczowym czynnikiem wpływającym na tę chorobę jest niedobór jodu. Okazało się, że jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy, a jego niedobór w młodym wieku może prowadzić do poważnych zaburzeń rozwojowych, nazywanych kretynizmem. Wprowadzenie suplementacji jodu przyniosło znaczącą poprawę w zdrowiu i rozwoju mieszkańców tych regionów. Obecnie powszechnie uznaje się znaczenie jodu w diecie, szczególnie w miejscach, gdzie naturalnie nie występuje on w dostatecznych ilościach, jak w glebie górskiej.

Kretynizm (nazywany również matołectwem) to nazwa jednej z jednostek chorobowych, pojawiająca się u jednego na 3–4 tys. urodzonych dzieci. Choroba dotyka pacjentów obojga płci, częściej jednak – nawet dwukrotnie – spotykany jest on u dziewczynek. Przyczyną kretynizmu są zaburzenia czynności tarczycy, a dokładniej mówiąc – wrodzona jej niedoczynność. W przeszłości przyczyną kretynizmu bywały również niedobory jodu. Obecnie, dzięki powszechnemu wzbogacaniu spożywanej soli w jod, przypadki wrodzonej niedoczynności tarczycy spowodowanej niedoborem jodu należą już do rzadkości.