Cytryniec chiński – zioło adaptogenne, prokognitywne, przeciwdepresyjne

Cytryniec chiński – Schizandra chinensis Turczaninow (Baillon) jest pnączem należącym do rodziny Schisandraceae. Występuje: w Chinach, Korei, na Wyspach Kurylskich, w Sachalinie. Uprawiany jest do celów spożywczych, kosmetycznych i dla produkcji suplementów w Chinach oraz w rosyjskich republikach części azjatyckiej. Możliwy także do uprawy w Europie.

Osobiście utrzymuję tę roślinę w ogrodzie już 4. rok, pomimo braku okrywania na zimę i niskich temperatur. Jego sadzonki dostępne są w szkółkach ogrodniczych. W obrocie handlowym znajdziemy wyciągi z pędów i owoców cytryńca – zarówno suche, jak i płynne, niekiedy standaryzowane na zawartość witaminy C lub lignanów.

Surowcem jest owoc i liść – Fructus est Folium Schisandrae. W medycynie ludowej krajów azjatyckich pozyskuje się wierzchołki pędów – Turiones Schisandrae oraz korę – Cortex Schisandrae.

Liście, owoce, pędy i kora zawierają olejek eteryczny – ok. 1,2–3 proc., przy czym: kora zawiera ok. 2,5–3 proc., nasiona 1–2 proc., miąższ owoców ok. 0,3–0,5 proc., a liście ok. 0,5 proc. olejku lotnego bogatego w aldehydy oraz ketony (ok. 20 proc.).

Owoce zawierają: kwas jabłkowy (10 proc.), kwas cytrynowy (8–12 proc.), kwas winowy (3–5 proc.), bursztynowy, pektyny, fosfolipidy, fitosterole, witaminę C (ok. 350–600 mg/100 g suchych owoców), karoteny, tokoferole (ok. 30 mg/100 g suchych owoców – sic!), garbniki (katechinowe), cukry (ok. 1,5–2 proc.), alkohole cukrowe (mannitol, sorbitol); fitosterole (stigmasterol, beta-sitosterol); cykliczne dipeptydy; saponiny triterpenowe (kwas ursolowy), ponadto aktywny farmakologicznie olejek eteryczny (0,3–2 proc.) bogaty w cytral, seskwikaren, beta-2-bisabolen, alfa-ylangen, alfa- i beta-chamigren i chamigrenal. W nasionach jest ok. 34 proc. tłustego oleju.

Lignany są obecne we wszystkich częściach rośliny, ale najwięcej jest ich w korze (ok. 10 proc. schizandryn) oraz całych owocach wraz z nasionami (ok. 5 proc. schizandryn). W pędach jest od 2–10 proc. lignanów. Do lignanów należą: schizandryna A, schizandryna B, schizandryna C, gamma-schizandryna (racemiczna forma schizandryny B), gomisyna (gomisin) A, gomisyna N.

Cytryniec chiński działa adaptogennie, czyli zwiększa zdolności przystosowawcze organizmu do środowiska. Zwiększa odporność organizmu na czynniki stresowe. Poprawia metabolizm mózgowia, nasila procesy: poznawcze, analityczne i kojarzeniowe. Poprawia pamięć, zdolności uczenia się. Hamuje zmiany zanikowe w układzie nerwowym (wpływ neuroprotekcyjny). Działa veno- i hepatoprotekcyjnie za sprawą obecności bioflawonoidów i lignanów. Znosi stany depresji, znużenia i pobudza do aktywności życiowej. Wywiera wpływ przeciwmiażdżycowy. Doskonały do rekonwalescencji po przebytych chorobach wyniszczających.
Owoce są używane do produkcji: kwaśnych potraw i napojów (orzeźwiających kompotów, soków), nalewek oraz mieszanek herbacianych (polecam łączyć z: głogiem, dziką różą, aronią, bzem czarnym, dereniem, hibiskusem). Uzupełniają dietę w: karoteny (prowitamina A), witaminę E, łatwo przyswajalne żelazo, magnez, fosfor, wapń i krzem.

Wyciąg z cytryńca chińskiego na alkoholu działa szybciej i pełniej niż odwar czy napar. Usprawnia krążenie obwodowe. Stymuluje centralny układ nerwowy. Normalizuje ciśnienie krwi. Chroni wątrobę przed toksynami (wpływ hepatoprotekcyjny). Stymuluje syntezę glikogenu. Pobudza apetyt i reguluje trawienie.

Liście i pędy ulistnione również zawierają: witaminę C, lignany i olejek eteryczny, dlatego znalazły zastosowanie w leczeniu: wątroby, depresji, stanów stresowych, zaburzeń kognitywnych i chorób zanikowych (degeneracyjnych) układu nerwowego. Cytryniec to roślina, którą powinien znać każdy geriatra i stosować w codziennej praktyce.

Wskazania do stosowania cytryńca

Zaburzenia pamięci i koncentracji, stany stresowe, trudności w uczeniu się u dzieci i osób starszych, miażdżyca, choroba Alzheimera (i inne choroby zwyrodnieniowe, zanikowe i otępienne układu nerwowego), stwardnienie rozsiane, autyzm; borelioza; choroba nowotworowa, niedokrwistość, stany depresji i spadku aktywności. Pomocniczo w chorobach zakaźnych, np.: grypie, anginie. Stany zapalne, marskość i stłuszczenie wątroby. Poza tym cytryniec wskazany jest przy: zatruciach mikotoksynami, pestycydami, lekami, węglowodorami. Kolejne wskazanie to intensywny trening i wysiłek fizyczny lub psychiczny, a także rekompensacja powysiłkowa czy spadek libido (popędu płciowego).

Cytryniec chiński – preparaty i dawkowanie

Ekstrakt suchy zawierający nie mniej niż 2 proc. schizandryny: 500–800 mg, 1–2 razy dziennie.

Nalewka na pędach, liściach, owocach 1:5 alkoholu 50–60-proc.: 15 ml, 2 razy dziennie lub 30 ml 1 raz dziennie.

Sproszkowane owoce suche: 10 g, 1–2 razy dziennie.

Sproszkowane pędy, kora: 1–2 g, 1–2 razy dziennie.

Nalewka na winie (100 g rozdrobnionego surowca na 500–700 ml wina wytrawnego): 1 kieliszek dziennie przez 1–2 tygodnie. Kurację wznawiać co 2–3 miesiące. Efekty są widoczne po 1–2 tygodniach regularnego stosowania.

Sok tłoczyć z całych owoców, wraz z nasionami. Taki sok zamrozić w torebkach do lodu. Pić po 30–50 ml, 2 razy dziennie.

Wyciąg ze świeżych owoców (woda z cukrem lub miodem + owoce 1:1; następnie zmiksować blenderem, podusić, zagrzać do wrzenia; odcedzić). Pić po 30 ml (2 łyżki), 2 razy dziennie.

Spirytus i wino zwiększają rozpuszczalność i wchłanianie lignanów, dlatego polecam do mieszaniny ekstrahującej (np. przy wyrobie wyciągu) zwilżyć owoce, pędy ulistnione i liście spirytusem lub do wody z cukrem/miodem dodać nieco rumu, spirytusu lub wina.

Pędy, kora, owoce, liście gotowane 5–10 min w winie lub w wódce z karmelem/miodem zawierają więcej lignanów.

Schisandra chinensis wykazuje wybitny synergizm z innymi ziołami usprawniającymi procesy uczenia się, poznawania, kojarzenia, adaptogennymi i przeciwstresowymi, np.: Andrographis paniculata, Lepidium peruvianum meyenii (peruvianum), Withania somnifera, Rhodiola rosea, Ocimum sanctum, Codonopsis pilosula, Cicer arietinum, Eleutherococcus senticosus, Centella asiatica.

Cytryniec chiński w kosmetologii

W kosmetologii wyciągi z owoców cytryńca wykorzystuje się jako składnik: odżywczy (witamina E, C, prowitamina A, biopierwiastki, głównie: fosfor, potas, krzem), przeciwzapalny, pojędrniający, zmiękczający naskórek, opóźniający procesy starzenia się skóry i zapobiegający przebarwieniom oraz przeciwdziałający nierównemu kolorytowi cery.

Wyciąg również: obkurcza rozszerzone pory, uelastycznia włókna białkowe, pobudza procesy naskórnikowania (regeneracji), zapobiega zaczopowaniu i rogowaceniu ujść gruczołów łojowych i mieszków włosowych. Zmniejsza liczbę zaskórników. Sok z owoców to naturalny peeling kwasowy z zasobem substancji odżywiających skórę. Sokiem z owoców cytryńca można zmiękczać i nawilżać naskórek w przebiegu atopowego zapalenia skóry, a następnie stosować olej rokitnikowy do natłuszczania i odżywiania chorej skóry.

dr Henryk Różański