Borelioza z Lyme (cz. I)

Kleszcz pospolity (Ixodes ricinus) jest pasożytem wywołującym choroby odkleszczowe.

Pajęczak preferuje ciepłe i wilgotne obszary z roślinnością do wysokości 1,5 m (pogranicza lasów, łąk, zarośli). Zamieszkuje lasy liściaste i mieszane. Rzadko go można spotkać w sosnowych z piaszczystym podłożem. Kleszcze nie lubią torfowisk ani moczarów czy śródleśnych polan. Zasiedlają też tereny miejskie: ogrody, parki i zarośnięte trawniki.

W naturze niezwykle trudno kleszcze zauważyć – chowają się na spodniej stronie liści, oczekując na potencjalnego żywiciela. Kleszcze często atakują domowe zwierzęta, które przechadzają się wśród traw, a te z kolei znoszą do domów „pasażerów na gapę”, które mogą zmienić gospodarza na ludzkiego. Kleszcz nie jest zbyt ruchliwy, przemierza raczej krótkie, kilkumetrowe dystanse.

Kleszcze w cyklu rozwojowym trwającym 2–3 lata kilka razy przeobrażają swoją postać. Na każdym etapie kleszcz pospolity ma trzech żywicieli, po jednym w każdym aktywnym stadium rozwojowym. Pajęczaki pożywiają się krwią zwierząt stałocieplnych.

Najmniejsze stadium kleszcza stanowią larwy (rozwijające się z jaj) , które po posileniu się odpadają od żywiciela i przekształcają się w nimfy o wielkości ziarenka maku. Nimfy wczepiają się w drugiego żywiciela: małe i średnie ssaki i ptaki, ale też w człowieka. Po pożywieniu się nimfy opadają na podłoże i przekształcają w postaci dorosłe. Te znajdują trzeciego żywiciela.

Wszystkie aktywne formy rozwojowe kleszcza mogą zaatakować człowieka, ale najbardziej krwiożercze są nimfy i dorosłe samice. Każda postać kleszcza wymaga do dalszego przeobrażenia posiłku z krwi, po którym pęcznieje i zwiększa objętość.

Dorosła samica kleszcza ma 3–4 mm długości, a samiec tylko 2,5 mm.

Ciało kleszczy dzieli się na dwie podstawowe części: korpus oraz ryjek z ostrymi szczękoczułkami, którymi pajęczak rozcina skórę żywiciela, zaklinowując się w nim.

W Polsce kleszcze zaczynają żerować wczesną wiosną – na przełomie marca i kwietnia –i są aktywne do późnej jesieni. Najbardziej agresywne są nimfy, które atakują późną wiosną i wczesnym latem. Dokładnie w tym czasie (od maja do początku sierpnia) notuje się najwięcej chorób przenoszonych przez kleszcze. Drugi szczyt aktywności dorosłych pasożytów przypada na wrzesień.

Wiele zwierząt (zarówno dzikich, jak i domowych czy hodowlanych) pada ofiarami kleszczy, które, jeśli zostaną zakażone, mogą następnie przenieść się na ludzi, na których dalej żerują, wydalając do krwi zainfekowaną wymiocinę. Nimfa – najbardziej agresywna postać kleszcza – jest najczęściej odpowiedzialna za zakażenie człowieka.

Metody ochrony przed kleszczami

Przed kleszczami można zabezpieczyć się w praktyczny i prosty sposób. Wystarczy pamiętać, by w lesie mieć szczelnie osłonięte ciało: długie rękawy, nogawki (a na nie naciągnięte wysokie skarpety), do tego czapkę z daszkiem, wysokie buty. Ubranie powinno być jasnego koloru, by móc łatwiej dostrzec pełzające kleszcze.

Naturalne, ziołowe repelenty nie tylko odstraszają kleszcze, ale także je zabijają – dlatego warto spryskiwać nimi odzież. Sprawdzą się tu rozmaite mieszanki olejków eterycznych.

Dokładne kontrolowanie skóry po każdym powrocie z lasu lub łąk jest konieczne, by jak najszybciej wyciągnąć kleszcza haczykiem lub pęsetą.

Jak wyciągnąć kleszcza

W tym celu należy go chwycić jak najbliżej skóry, wyciągając wzdłuż osi wkłucia. Następnie ranę należy przemyć środkiem odkażającym. Może się zdarzyć, że pomimo prawidłowego wyjęcia pajęczaka w skórze zostanie głowa pasożyta. Należy ją tak pozostawić, ponieważ fragment kleszcza w skórze nie zwiększa dodatkowo ryzyka zakażenia. Po usunięciu intruza należy obserwować się przez 30 dni, czy czasem nie wystąpił rumień wędrujący lub nie pojawiła się gorączka powyżej 38°C. Są to wczesne objawy boreliozy z Lyme.

Kleszcza nie wolno wyciskać, wydrapywać, przypalać ani smarować alkoholem, gdyż zwiększa to ilość wymiocin i śliny pasożyta  wydalanych do krwi.

Agata Majcher

Paul M., Kacprzak E., Mrówka K. i inni, Choroby pasożytnicze [w:] Medycyna praktyczna, Warszawa 2018.

https://www.dezino.pl/gatunki-szkodnikow/pajeczaki/kleszcz-pospolity-ixodes-ricinus