Bniec biały

Bniec biały należy do rodziny goździkowatych – Caryophyllaceae. Jest rośliną dwuletnią, choć czasem przeżywa 3 lata. Dorasta do 100 cm wysokości, ale najczęściej mierzy 30–90 cm. Łodyga często rozgałęzia się już w dolnym odcinku i jest owłosiona gruczołowato, wyprostowana. Ma ulistnienie równoległe (naprzeciwległe). Liście są lancetowate lub: jajowato-lancetowate, ogruczolone, całobrzegie, dolne krótkoogonkowe, zaś górne – siedzące. Kwiaty białe zebrane w luźną wierzchotkę dwuramienną. Szypułki owłosione i ogruczolone, a kielich – owłosiony. Kwiaty jednopłciowe.

Bniec biały kwitnie od maja do października. Owocem jest torebka jednokomorowa z szarobrązowymi nasionami długości do ok. 1–1,5 mm. Roślina ta lubi siedliska zasobne w azot. Zapylana jest głównie przez motyle nocne, ponieważ jej kwiaty są wonne właśnie o tej porze. Bniec biały jest rozpowszechniony w całej Polsce – rośnie na polach, w sadach, ugorach, składowiskach odpadów rolnych, przy rowach i drogach, miedzach, łąkach. Jego nazwy ludowe to: „firletka biała”, „ben białe”, „kokol dziki”.

W wykazach surowców lekarskich bniec biały pojawia się pod nazwami: Seifenkraut falsches (fałszywa mydlnica), Weisse Federnelke (biały goździk), abendliche Lichtnelke (wieczorny bniec, lepnica wieczorna), weisse Lichtrose, Radix Saponariae albae (korzeń mydlnicy białej), Lychnis alba Mill., Lychnis arvensis Roth, Lychnis dioica var. β. L.; Saponaria dioica (L.) Moench (we współczesnych systemach jest to Silene dioica (L.) Clairv., czyli bniec czerwony!)

W XIX w. bniec biały już nie był opisywany nawet w bardzo obszernych dziełach lekarskich. Większość autorów określała go jako surowiec dawny, przestarzały.

Surowcem jest ziele i korzeń bnieca białego – Herba et Radix Melandrii albi seu Lychnidis (Radix Saponariae albae). W dawnej medycynie (średniowiecze, renesans) był używany tylko korzeń. Z danych literaturowych, które analizowałem, wynika, że bniec stracił znaczenie w medycynie już w XVI w., natomiast był stosowany mniej więcej do wieku XVIII w medycynie ludowej.

Czasem w literaturze można znaleźć informacje o możliwości zjadania ziela lub o właściwościach trujących ziela bnieca. Według mojej wiedzy w Polsce nigdy nie spożywano tej rośliny. Jedzono ją na Ukrainie, Białorusi, w Rumunii. Nie wywołuje zatrucia w dawkach do 30 g ziela/korzenia dziennie. Natomiast bydło, kozy, owce, przeżuwacze dzikie chętnie zjadają tę roślinę. Wszelkie informacje na temat ewentualnych właściwości trujących bnieca dla zwierząt są nieprawdziwe i zakrawają na plotki tworzone zgodnie z zasadą „odpisów kuchennych“.

Do spożywania w sałatkach oczyszczających nadają się tylko pąki, świeżo otwarte kwiaty (porą wieczorową, gdy stają się wonne) oraz młode liście (rośliny jednoroczne). Z własnej praktyki wiem, że bniec jest w smaku ciekawy, ale do delikatesów nie należy (smaczniejsze są np.: rzeżucha, żywokost, miodunka, ziarnopłon, kościenica, krucjata, gwiazdnica czy gęsiówka) i powinien być stosowany raczej w celach leczniczych – najlepiej z dodatkiem olejów żółciopędnych (konopny, lniany, z lnianki, krokoszowy, oliwa z oliwek).

Z uwagi na zawartość glukuronianów, kwasów uronowych, saponin sałatki i maceraty z bnieca wiążą wiele szkodliwych produktów przemiany materii i ułatwiają ich wydalanie z ustroju.

Zarówno w zielu, jak i korzeniu występują saponiny trójterpenowe (gipsogenina, kwas kwilajowy, polifenole i sterole – ekdysteroidy (np. ekdyzon, 2-dezoksy-20-hydroksyekdyzon). Spośród flawonoidów warto jeszcze wymienić: apigeninę, izowiteksynę i luteolinę.

Korzeń bnieca działa silniej od ziela. Ziele należy zbierać w czasie kwitnienia, a korzenie – jesienią lub wiosną. Korzenie trzeba szybko umyć w bieżącej wodzie, osuszyć, pokroić i suszyć w temperaturze 40–50°C. Ziele powinno być suszone w ciemnym i przewiewnym miejscu. Surowiec przechowuje się w szczelnych słojach, w ciemnym miejscu.

Działanie fitofarmakologiczne to działanie: silnie przeciwzapalne, wzmagające odnowę tkanek (anaboliczne), hamujące odczyny autoimmunologiczne, moczopędne, kompleksujące ksenobiotyki i szkodliwe metabolity (odtruwające „czyszczące krew”, depurativum), wzmagające krążenie limfy, oczyszczające węzły i grudki limfatyczne z antygenów; antyalergiczne; żółciopędne; lekko rozwalniające przy dłuższym stosowaniu (ponad 2–3 tygodnie); wzmagające perystaltykę jelit i żołądka; sekretolityczne, wykrztuśne, wzmagające ruchy migawkowe w drogach oddechowych.

Z uwagi na obecność ekdysteronu może dawać efekty typowe dla sterydów.

Wskazaniami do stosowania bnieca są: choroby autoimmunologiczne, reumatyzm, skrofuloza, stany zapalne węzłów chłonnych, zastoje limfy, obrzęki limfatyczne, alergia, choroba Hashimoto, łuszczyca, trądzik różowaty (zewnętrznie 5–10 proc. lotio, kremy, tonik), atopowe zapalnie skóry (zewnętrznie 5–15 proc. lotio, kremy, tonik), obniżony popęd płciowy u mężczyzn, wspomaganie przyrostu masy ciała zamiast stosowania szkodliwych sterydów (alternatywa dla Cyanotis arachnoides); artretyzm. Zapalenie płuc, opłucnej, gardła, krtani, oskrzeli; kaszel, zakażenia układu oddechowego. Choroby śledziony. Do degradacji biofilmu w układzie moczowym, pokarmowym i oddechowym, ale zawsze w połączeniu z ziołami fitoncydowymi lub antybiotykami.

Jednoczesne zażywanie sterydów i bnieca może powodować konieczność zmniejszenia ich dawki.

Preparaty i dawkowanie:

1. Nalewka (bniecówka) – Tinctura Melandrii albi: 1 część surowca (korzeń, ziele) świeżego lub suchego, rozdrobnionego zalać 5 częściami alkoholu 30–40-proc. lub 7 częściami wina wytrawnego. Odstawić na min. 7 dni. Nalewkę na winie zażywać 1 raz dziennie po 50 ml; nalewkę na wódce zażywać 1–2 razy dziennie po 10 ml. Nie stosować dłużej jak miesiąc. Nadaje się do przemywania zmian skórnych i jako składnik kosmetyków.

2. Macerat – Macerati Melandrii albi: 1 część świeżego ziela lub korzenia rozdrobnić i zalać 1 częścią wody przegotowanej letniej; odstawić na 6–8 godzin, przefiltrować. Można całość masy jeszcze przepuścić przez sokowirówkę lub dobrze wygnieść w prasie. Przechowywać w lodówce maks. 3 dni lub zamrozić w woreczkach do lodu i przechowywać w zamrażarce. Stosować po 30–60 ml 2–3 razy dziennie.

3. Syrop – Sirupus Melandrii albi: do 100 ml nalewki lub maceratu wlać 100 ml miodu, warto dodać propolis (1–2 proc.). Zażywać przy nieżytach i zakażeniach układu oddechowego 4 razy dziennie po 10 ml.

4. Napar – Infusum Melandrii albi: 2 łyżki ziela lub korzenia suchego i rozdrobnionego zalać 1 szklanką wrzącej wody. Parzyć pod przykryciem. Po 20–30 minutach przecedzić, dodać: miód, syrop klonowy, z agawy, melasę lub syrop malinowy i pić małymi porcjami. W ciągu dnia wypić 1–2 szklanki naparu. W ostrych stanach 2–3 szklanki naparu w ciągu dnia.


dr Henryk Różański