Błonica

Błonica (dyfteryt) jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną przez bakterię Clostridium diphtheriae – maczugowiec błonicy.

Toksyna, którą wytwarzają maczugowce, najczęściej wnika w górne drogi oddechowe lub skórę. Jeśli się dostanie do krwioobiegu, może uszkadzać nerki, nadnercza, serce, wątrobę i ośrodkowy układ nerwowy.

Błonicę pierwszy raz opisał Hipokrates w IV w. p.n.e., a w 1894 r. opisano pierwsze przypadki leczenia błonicy antytoksyną końską.

Błonica jest chorobą powszechnie występującą m.in.: w Indiach, w Ameryce Łacińskiej, na Karaibach czy w Afryce Subsaharyjskiej. Ponadto chorobę tę często diagnozuje się w: Iranie, Iraku, Mongolii, Syrii oraz krajach byłego Związku Radzieckiego (Ukraina, Kazachstan, Rosja). Na chorobę podatne są osoby żyjące w złych warunkach sanitarnych, jak również te niedożywione, uzależnione od alkoholu lub narkotyków. Co ciekawe, w Polsce ostatni przypadek błonicy odnotowano w 1996 r. Błonicą można się zarazić, przebywając w krajach, gdzie ona występuje. Szczególnie narażone są kobiety w ciąży oraz osoby z zaburzoną odpornością, również te po przeszczepie narządów.

Jedynym nosicielem maczugowca jest człowiek – chory, ozdrowieniec lub nosiciel. Najczęściej do zakażenia dochodzi poprzez drogę kropelkową, rzadziej w wyniku bezpośredniego kontaktu z wydzielinami dróg oddechowych. 

Okres wylęgania trwa od 1 do 10 dni.

Objawy błonicy gardła:

• w ciągu pierwszych 2–3 dni choroby pojawiają się tzw. błony rzekome, początkowo białe, następnie szarobrązowe, które tworzą nalot na migdałkach podniebiennych, tylnej ścianie gardła i podniebieniu miękkim,
• ból gardła,
• ślinotok,
• umiarkowana, niewysoka gorączka,
• bladość skóry,
• utrudnione połykanie,
• niewyraźna mowa (jakby w jamie ustnej były kluski),
• silnie powiększone, bolesne i tkliwe węzły chłonne,
• cuchnący oddech,
• może wystąpić sinica.

Objawy błonicy skóry:

• przewlekłe, niegojące się owrzodzenie pokryte brudnoszarym nalotem lub wypełnione masami martwiczymi.

Badania diagnostyczne:

• badania mikrobiologiczne: posiew,
• badania płynu mózgowo-rdzeniowego,
• EKG.

Leczenie

Przy podejrzeniu błonicy konieczna jest natychmiastowa hospitalizacja, a czas pobytu w szpitalu powinien wynosić nawet do kilku tygodni – tyle czasu trzeba, by wykluczyć i opanować wszelkie powikłania kardiologiczne. Leczenie polega na podawaniu antytoksyny końskiej, surowicy zawierającej przeciwciała przeciwko toksynie błoniczej. Antytoksynę należy podać jak najszybciej, aby miała szansę zneutralizować toksynę krążącą we krwi, która nie zdążyła się jeszcze związać z komórkami docelowymi.

Leczenie antybiotykami (np. penicyliną lub erytromycyną) ma znaczenie drugorzędne. Celem antybiotyków jest zahamowanie dalszego rozwoju toksyny.

Leczenie polega także na odpoczynku oraz leczeniu podtrzymującym (wyrównywanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i zaburzeń krzepnięcia) oraz objawowym (leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe).

Powikłania

Nieleczona błonica powoduje śmiertelność na poziomie około 50%. Choroba ta wymaga leczenia szpitalnego. Najczęstsze powikłania błonicy to:

• niedrożność dróg oddechowych,
• niewydolność serca,
• bakteryjne zapalenie płuc,
• nagły zgon.

W przypadkach powikłań poprawa stanu zdrowia może wymagać długotrwałej rehabilitacji, a nie ma gwarancji pełnego powrotu do zdrowia. Jeżeli błonica przebiegała bez powikłań, zwykle należy jedynie nie przemęczać się do czasu powrotu dobrego samopoczucia. Całkowite wyleczenie błonicy jest możliwe w przypadkach, które przebiegają bez powikłań (np. błonicy skóry). Objawy kliniczne choroby ustępują najczęściej samoistnie w ciągu kilku dni. Ewentualne uszkodzenie mięśnia sercowego pozostanie trwałym następstwem błonicy.

Agata Majcher

Źródła:
Choroby układu oddechowego, redaktorzy działu: E. Niżankowska-Mogilnicka i R. Krenke, [w:] „Medycyna Praktyczna”, Kraków 2018.
Kaczmarczyk-Sedlak I., Ciołkowski A., Zioła w medycynie, choroby układu oddechowego, Warszawa 2017.