Agawa (Agave) w praktycznej fitoterapii

Agawa to ponad 300 gatunków roślin w Ameryce Północnej i Południowej. Wykształcają one mięsiste liście magazynujące wodę. Zaliczane są do grupy ekologicznej sukulentów. Zakwitają po przeżyciu kilkudziesięciu lat, a po wydaniu na światło dzienne owoców – giną.

Dawniej panował nawet pogląd, że najpowszechniej występująca agawa – Agave americana L. – zakwita tylko raz na 100 lat. Dlatego też nazywano ją „rośliną stulecia“. Jej kwiat rośnie na masywnej łodydze nawet 45 cm dziennie! Osiąga 6–7 m wysokości, a więc przypomina drzewo. W gorących strefach agawa zastępuje choinkę podczas świąt Bożego Narodzenia. Tak dzieje się m.in. w Meksyku, gdzie popularny jest obyczaj La Rama („gałązka“), kiedy to przed świętami dzieci kolędują od domu do domu, nosząc kwiaty agawy, za co dostają słodycze.
Agawy mają duże znaczenie w gospodarkach państw Ameryki Środkowej. Wykorzystywane są w przemyśle: spożywczym, farmaceutycznym czy papierniczym. Z soku agawy produkowane są wódki i likery, np. meskal, pulque.

Do gatunków leczniczych należą: agawa amerykańska – Agave americana L., agawa sizalowa –  Agave sisalana Perrine i agawa kantalowa – Agave cantala (Haw.) Roxb. ex Salm-Dyck.
Agawy zawierają w swoich liściach: saponiny sterydowe, polisacharydy i oligosacharydy (frukto-oligosacharydy), enzymy proteolityczne, kwasy (cytrynowy, bursztynowy), witaminy (z grupy B, witaminy C, E, prowitaminę D), fitosterol (beta-sitosterol), sole mineralne (selen, cynk, chrom, potas, żelazo, fosfor), śluzy i gumy.

Za granicą istnieje szereg preparatów leczniczych, produktów spożywczych (nektary, soki, kawałki miąższu w syropie) oraz kosmetyków opartych na wyciągach z liści agawy. Niektóre z nich są importowane do Polski.

Agawę można uprawiać w ogrodach i mieszkaniach do celów leczniczych. W latach 70. i 80. XX w. agawa amerykańska była często spotykaną rośliną ozdobną w polskich miastach. Zimą rośliny te były zabierane z terenów zielonych, wiosną – wracały na swoje miejsce. Najważniejsze w ich uprawie jest nasłonecznienie, lekka ziemia z drenażem na dnie i umiarkowane podlewanie. Trzeba pamiętać, że roślina ta nie znosi nadmiernego podlewania. Zimą najlepiej ją przechowywać w jasnym, chłodnym pomieszczeniu.

Świeży miąższ z liści agawy stosowany zewnętrznie działa silnie przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, odkażająco i przyśpiesza ziarninowanie ran oraz naskórnikowanie (odnowę naskórka). Doskonale nawilża i odżywia skórę, likwiduje plamy oraz obrzęki, zmiękcza blizny i ułatwia ich wygładzenie. Korzystne jest łączenie agawy z: alantoiną, heparyną, żywokostem i nostrzykiem podczas terapii wygładzania blizn.

Wodny wyciąg z liści i miąższ agawy nałożony w okolicę oczu likwiduje „worki pod oczami” i usuwa stan zapalny powiek oraz spojówek, zmniejsza łzawienie, a także ujędrnia okolicę oczu. Liście agawy namoczone w spirytusie, nałożone w okolicy stawów, usuwają obrzęk i ból. Maceraty wodne z liści i miąższ agawy przyśpieszają gojenie: owrzodzeń żylakowatych, ran martwiczych towarzyszących tzw. stopie cukrzycowej oraz odleżyn i oparzeń.

Sok z agawy, wodny macerat z agawy stosowany do przepłukiwania pochwy i opłukiwania narządów płciowych leczy stany zapalne i przyśpiesza regenerację błon śluzowych oraz skóry. Agawa skuteczna jest także w leczeniu zapalenia piersi. Wodny macerat i żel z agawy podawany doodbytniczo łagodzą stan zapalny (świąd) odbytu i wspomagają leczenie hemoroidów.

Preparaty z agawy podane doustnie działają immunostymulująco, poprawiają perystaltykę przewodu pokarmowego, zwiększają diurezę i wzmagają procesy odtruwania organizmu.

Saponiny sterydowe zawarte w roślinie hamują burzę cytokinową i usuwają stany zapalne. Łagodzą objawy chorób autoimmunizacyjnych. Agawa, podobnie jak aloes i borowina, należą do biostymulatorów, czyli środków pobudzających wszelkie procesy odnowy i oczyszczania organizmu. Wodny macerat, nektar z agawy, miąższ z agawy warto zażywać doustnie przy: niedoborach odpornościowych, chorobach alergicznych, przewlekłych zatruciach, zaburzeniach przemiany materii oraz osłabieniu psychicznym i fizycznym organizmu. Miąższ wydobyty z liści agawy najlepiej zakonserwować cukrem lub miodem w proporcji 1:1. Mocne wyciągi na spirytusie denaturują bio- i immunostymulujące proteiny oraz glikoproteidy zawarte w agawie. Dlatego najwartościowsze są wodne wyciągi, syropy, ewentualnie z dodatkiem wina, które nie uszkadzają ciał czynnych, bowiem mają małą zawartość alkoholu. Saponiny sterydowe zawarte w agawie są wykorzystywane do syntezy hormonów sterydowych. W Meksyku z tej rośliny sporządza się leki przeciwnowotworowe.

Macerat z liści agawy

Składniki i przygotowanie:

Jeden kilogram liści agawy zmielić maszynką i zalać 2–3 l wody przegotowanej (letniej) z dodatkiem 3–4 łyżek witaminy C krystalicznej i 6–8 łyżek gliceryny. Przykryć i odstawić na 6 godzin. Przecedzić. Dodać miód (ok. 3 kg) oraz wino białe (700 ml). Wymieszać. Przelać do ciemnych butelek uprzednio umytych i wypłukanych w gorącej wodzie. Preparat zażywać 2 razy dziennie po 15 ml jako środek immunostymulujący i wzmacniający. Najlepiej przechowywać w lodówce. Sorbinian potasu może być użyty do konserwacji maceratu i soku z agawy (0,2–0,25 proc.).

dr Henryk Różański
.