Tatarak zwyczajny – właściwości dla zdrowia i urody

Tatarak zwyczajny to bylina, która rośnie nad brzegami wód stojących i moczarów. Jego charakterystyczny wygląd – głównie za sprawą brązowych kolb – jest dobrze wszystkim znany. Co, jeśli chodzi o ziołolecznictwo, prezentuje sobą tatarak? Właściwości tej rośliny sprawiają, że jest cennym surowcem zielarskim stosowanym przy wielu dolegliwościach, a także w kosmetyce.

Nazwa „tatarak” pochodzi od nazwy grupy etnicznej, której najprawdopodobniej zawdzięczamy zadomowienie się tej rośliny w Europie Środkowo-Wschodniej. Wątpliwości nie pozostawia także ludowa nazwa, czyli „tatarskie ziele”. Tatarzy (bo o nich mowa) używali tataraku zwyczajnego do dezynfekcji wody pitnej. W Polsce tatarak swoją popularność zawdzięcza Zielonym Świątkom. A to dlatego że w czasie ich obchodów był nieodzownym elementem dekorującym ściany i podłogi domostw. Tatarak zwyczajny to jednak coś więcej niż walory estetyczne.

Dzięki bakteriobójczym właściwościom tej rośliny pozbywano się insektów i oczyszczano powietrze. Co ciekawe, gospodynie domowe uszczelniały kłączem tataraku kadzie i robiły z niego krochmal. Kłącze tataraku zwyczajnego stosowane było również jako przyprawa korzenna. Dodawało smaku: ciastom, budyniom i kompotom. Z kolei świeże kłącza kandyzowane w cukrze były świątecznym słodkim przysmakiem. Liście wykorzystywano jako podkładki pod bochenki chleba wkładane do pieca.

Tatarak zwyczajny – pochodzenie i wygląd

Tatarak pochodzi z Azji Środkowej (okolic Indii i Chin), ponieważ tylko w tych rejonach występują owady mogące go zapylić. W naszych szerokościach geograficznych rozmnaża się on wegetatywnie. Żeby obsadzić tatarakiem przydomowe oczko wodne, należy pod koniec lata, gdy bagna i moczary wysychają, powyciągać tatarak z błota i pociąć kłącze na 10-cm kawałki. Każdy kawałek musi mieć kilka korzeni, a nowe stanowiska dla tataraku muszą oczywiście się charakteryzować dużą wilgotnością.

Tatarak najłatwiej poznać po charakterystycznym kolbowatym kwiatostanie o długości od 5 do 10 cm. Ma on drobniutkie kwiaty, z których – w naszych warunkach klimatycznych – nie zawiązują się owoce.

Kłącze tataraku – właściwości lecznicze

Do celów leczniczych zbiera się od wiosny do jesieni aromatyczne kłącza. Po oczyszczeniu z liści, łodyg oraz korzeni myje się je dokładnie i tnie na 20-cm odcinki. Potem konieczne jest suszenie w suszarniach w temp. do 35°C. Z ususzonego kłącza uzyskuje się proszek służący do przygotowywania: naparów, odwarów i itp. preparatów. Tatarak zwyczajny (kłącze) może być też stosowany w postaci rozdrobnionej. Olejek z tataraku jest natomiast pozyskiwany w wyniku destylacji kłącza – to równie cenny medykament.

A jaki jest skład, który wpływa na właściwości? Tatarak (kłącze tataraku) zawiera do 5,5 proc. olejku eterycznego. W nim zaś występuje kilkadziesiąt substancji czynnych, wśród nich: β- i α-azaron, kariofilen, kadinen, akoron, kalamen, kamfen, pinen i mircen. Ponadto w kłączu występują: garbniki, związki gorzkie akoryna i akoretyna, cholina, śluz, węglowodany (w tym dużo skrobi), kwasy organiczne oraz sole mineralne. Dzięki temu wszystkiemu tatarak – właściwości lecznicze –  to, m.in. działanie:

•    antybakteryjne,
•    przeciwzapalne,
•    antypasożytnicze,
•    rozkurczowe,
•    uspokajające,
•    poprawiające trawienie.

Na co pomaga tatarak zwyczajny?

Preparaty z kłącza tataraku stosowane były w zaburzeniach trawiennych. Przyjmowane doustnie pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i usprawniają trawienie oraz przyswajanie pokarmów, a tym samym składników odżywczych w nich zawartych. Zwiększa się również wydzielanie śluzów pokrywających błonę śluzową żołądka warstwą ochronną. Wzrasta także ilość wytwarzanej żółci. Poza tym napary i odwary z tataraku stymulują prawidłowe ruchy perystaltyczne jelit i przeciwdziałają wzdęciom. Wyciągi z tataraku poza tym skutecznie hamują rozwój pasożytów układu pokarmowego. Często w tym celu tatarak zwyczajny jest stosowany w skutecznych mieszankach przeciwpasożytniczych wraz z innymi ziołami.

Dawniej, gdy pojawiał się ból zęba, żuto kłącza świeże lub suszone. Takie spożywanie tataraku zwyczajnego u palaczy jest wykorzystywane w celu rzucenia nałogu. A to dlatego, że tatarak zwyczajny wywołuje nudności i zniechęca do palenia. Jak jeszcze wykorzystuje się tatarak zwyczajny? Działanie jego to także wpływ lekko moczopędny. Zawarte zaś w olejku izomery azaronu przyjęte doustnie uspokajają i wzmacniają.

Zewnętrzne zastosowanie kłącza tataraku zwyczajnego zmniejsza dolegliwości reumatyczne oraz bóle towarzyszące skazie moczanowej (dna, artretyzm).


W mieszankach z innymi ziołami stosuje się kłącze tataraku w chorobach dróg moczowych, a także w stanach wyczerpania nerwowego i stresu.

Preparaty z tej rośliny mają także zastosowanie kosmetyczne. Dzięki działaniu przeciwzapalnemu kłącze tataraku zwyczajnego stosuje się do obmywania głowy w przypadku: łupieżu, łojotokowego zapalenia skóry i wypadania włosów (temat: kłącze tataraku na włosy poruszę w dalszej części tekstu). Dzieje się tak dzięki przeciwzapalnemu, ściągającemu i bakteriobójczemu działaniu tataraku. Ta właściwość sprawia, że tatarak zwyczajny jest używany do płukania jamy ustnej i gardła.

Wykorzystanie kłącza tataraku zwyczajnego

– przepisy

Napar z kłącza tataraku

Pół łyżki rozdrobnionych kłączy tataraku zalać 1 szklanką wody wrzącej i zaparzać w termosie przez godzinę. Pić 1/4–1/3 szklanki, 2–3 razy dziennie, 30 min przed posiłkiem jako środek pobudzający wydzielanie soku żołądkowego, poprawiający trawienie, wiatropędny i uspokajający.

Odwar z kłącza tataraku

Jedna–dwie łyżki rozdrobnionych kłączy tataraku i 1 łyżkę ziela skrzypu zalać 2–3 szklankami wody ciepłej i gotować powoli pod przykryciem przez 3–5 min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Stosować do obmywania głowy w przypadku łupieżu i łojotokowego zapalenia skóry głowy. Również do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych błon śluzowych, do obmywania sromu i odbytu, a po rozcieńczeniu równą ilością wody – do irygacji.

Nalewka z tataraku Tinctura Calami

Sto gramów kłączy rozdrobnionych suchych lub świeżych zalać 300 ml 30–50-proc. alkoholu i odstawić na 14 dni, po czym przefiltrować.

Nalewka z tataraku zwyczajnego jest stosowana doustnie w dawce 20–40 kropli w wodzie przed jedzeniem (jako zwiększająca apetyt) lub 40–60 kropli w wodzie po jedzeniu (jako ułatwiająca trawienie i zapobiegająca wzdęciom). Zewnętrznie – 1/2 łyżeczki na 1/2 szklanki wody do płukania jamy ustnej i gardła.

Mieszanka przeciwpadaczkowa

Zmieszać po 50 g: kłącza tataraku, ziela serdecznika i ziela glistnika oraz po 25 g: ziela dziurawca, ziela marzanki wonnej i liści bobrka. Wsypać do termosu 2–3 łyżki ziół i zalać 2 szklankami wody wrzącej. Zamknąć i odstawić na godzinę. Pić po 1/2–2/3 szklanki, 2–3 razy dziennie między posiłkami jako środek rozkurczowy i uspokajający. Stosuje się pomocniczo przy: padaczce oraz nerwicy wegetatywnej, podnieceniu nerwowym i trudnościach w zasypianiu.

Mieszanka na dolegliwości trzustki

Zmieszać po 50 g kłączy tataraku i korzeni mniszka oraz po 25 g: szyszek chmielu, ziela mięty pieprzowej, korzenia pokrzywy i ziela macierzanki lub ziela tymianku. Zioła sproszkować w młynku elektrycznym i przechowywać w zamkniętym słoiku. Do 200 g miodu lub dżemu, powideł, konfitur dodać 5 łyżek sproszkowanych ziół i wymieszać. Przyjmować po 1–2 łyżeczki, 1–2 razy dziennie przez dłuższy czas. Można również 1/3–1/2 łyżeczki proszku wsypać do 1/3 szklanki wody, mleka lub soku owocowego, i wypić. Taka mieszanka z udziałem kłączy tataraku zwyczajnego: stymuluje wydzielanie żółci i soku trzustkowego, poprawia trawienie, przyswajanie pokarmów, ma także właściwości przeciwzapalne.

Zioła w kamicy żółciowej

Zmieszać równe ilości: kłączy tataraku, ziela glistnika, liści mięty pieprzowej, korzeni mniszka, kory kruszyny, ziela szanty i ziela pięciornika gęsiego. Zalać 2 łyżki ziół 1/2 szklanki wody ciepłej i odstawić na godzinę do napęcznienia. Zagotować i odstawić na 10 min, po czym przecedzić. Pić 2/3 szklanki, 3 razy dziennie jako środek: przeciwbakteryjny, rozkurczowy, żółciotwórczy i przeciwzapalny w zapaleniu pęcherzyka żółciowego oraz dróg żółciowych.

Zioła zwiększające potencję

Zmieszać po 50 g: kłącza tataraku, ziela pięciornika gęsiego i kwiatów nagietka oraz po 25 g: liści melisy, liści pokrzywy i ziela ruty. Do 2 szklanek wody ciepłej wsypać 1,5 łyżki ziół, pozostawić na 30 min do napęcznienia i ogrzać na małym ogniu do wrzenia (nie gotować). Odstawić na 10 min i przecedzić. Pić 2–3 razy dziennie po 2/3 szklanki między posiłkami i jednocześnie przyjmować po kapsułce witaminy E. Działa ogólnie wzmacniająco.

Kąpiel wzmacniająca

Zmieszać 50 g kłączy tataraku oraz po 25 g ziela przywrotnika lub liści pokrzywy i kwiatów lipy. Całość zalać 2–3 l wody ciepłej i pod przykryciem ogrzać powoli do wrzenia. Odstawić na 10 min i przecedzić. Wlać do wanny wypełnionej do 1/3 objętości wodą o temp. 36–38°C. Pozostałe po przecedzeniu zioła umieścić w płóciennym woreczku i włożyć do wanny. Czas kąpieli 10–20 min. Powtarzać co 2–3 dni przez 2 tygodnie, później co 3–5 dni przez 2 miesiące. Działa ogólnie wzmacniająco i zwiększa potencję. Korzystne jest równoczesne picie ziół wzmacniających – np. wyciągu z żeń-szenia.

Olejek z tataraku – kąpiel

Olejek z tataraku można wykorzystać podczas pielęgnacji skóry problematycznej. Zastosowanie jest bardzo proste. Dwie–cztery łyżeczki olejku tatarakowego na pół wanny wody o temp. 37°C. Czas kąpieli 15–20 min. Działa uspokajająco, a także: przeciwświądowo, przeciwzapalnie i bakteriobójczo w niektórych chorobach skórnych.

Tatarak na włosy

Tatarak poza działaniem przeciwzapalnym na skórę głowy i niwelującym łupież, jest pomocny na wypadanie włosów. Tatarak na włosy to również pobudzanie ich wzrostu.Kłącze tataraku w tym celu można stosować na dwa sposoby.

Płukanka z tataraku zwyczajnego

Dwie łyżki suszonego kłącza tataraku zalać 1/2 l wody. Zagotować i odstawić pod przykryciem na 20 min. Po tym czasie odcedzić zioła. Po każdym umyciu włosów spłukać je tak powstałym odwarem.

Wcierka do włosów z kłącza tataraku – „olejek" z tataraku

By powstała wcierka do włosów z tataraku, należy podgrzać na ogniu w garnku szklankę oliwy z oliwek do temp. 60–70°C. Następnie taką oliwą zalewamy szklankę suszonego kłącza tataraku. Całość odstawiamy w ciemne miejsce o temp. pokojowej na 2 tygodnie. Po tym czasie „olejek" z tataraku odcedzamy. Należy go stosować 2 razy w tygodniu, wcierając w skórę głowy, trzymać przez 15 min, a następnie umyć włosy.

Tatarak zwyczajny – działanie na kleszcze i inne owady

Warto też pamiętać o tym, że olejki eteryczne zawarte w tataraku zwyczajnym  skutecznie odstraszają kleszcze. Tutaj przydatny będzie wywar z kłączy tataraku – należy nim opryskać balkon, ogród czy taras. Tak zastosowane kłącze tataraku działa odstraszająco również na komary ii muchy.

Kłącze tataraku zwyczajnego – przeciwwskazania

Jest więc wiele okazji – i w leczeniu, i w kosmetyce – w których można stosować tatarak. Przeciwwskazania to przyjmowanie tataraku w trakcie brania leków antydepresyjnych czy z lekami przepisywanymi po zabiegach chirurgicznych. Nie jest wskazane również spożywanie doustne preparatów z kłącza tataraku dla kobiet w ciąży czy karmiących piersią.

Uwaga!

Ze względu na zawartość w kłączu tataraku estrów fenolowych (m.in.: alfa- i beta-azaronów) u osób nadużywających go może  wystąpić ryzyko nowotworów dwunastnicy i wątroby.

Opracowanie Tomasz Kapuściński

Źródła:
rozanski.li
wikipedia
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987.